Về hợp đồng bảo hiểm nhân thọ và một số khuyến nghị

ThS. Đinh Thu Thủy - Khoa Luật - Trường Đại học Văn Lang

Một trong những vấn đề thu hút được sự quan tâm của người dân quan tâm thời gian qua là hợp đồng bảo hiểm, đặc biệt là hợp đồng bảo hiểm nhân thọ. Bài viết giới thiệu tổng quan về hợp đồng bảo hiểm, một số vấn đề phát sinh liên quan đến hợp đồng bảo hiểm nhân thọ trong thời gian qua, từ đó đưa ra một số kiến nghị nhằm giảm thiểu những bức xúc, tranh chấp, khiếu kiện của người tham gia bảo hiểm trong thời gian tới.

Tổng quan về hợp đồng bongdaso tin tức

Khái niệm

Theo khoản 16, Điều 4, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức số 08/2022/QH15 được Quốc hội thông qua ngày 16/6/2022, hợp đồng bảo hiểmlà sự thoả thuận giữa bên mua bongdaso tin tức và doanh nghiệp bongdaso tin tức(DNBH),chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài, tổ chức tương hỗ cung cấp bongdaso tin tức vi mô.Theo đó, bên mua bongdaso tin tức phải đóng phí bongdaso tin tứcDNBH, chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài, tổ chức tương hỗ cung cấp bongdaso tin tức vi môphải bồi thường,trảtiềnbảo hiểmtheo thỏa thuận tronghợp đồng.

Theo quy định hiện hành, các loại hợp đồng bongdaso tin tức bao gồm: Hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ; Hợp đồng bongdaso tin tức sức khỏe; Hợp đồng bongdaso tin tức tài sản; Hợp đồng bongdaso tin tức thiệt hại; và Hợp đồng bongdaso tin tức trách nhiệm. Trong đó, đối tượngbảo hiểmcủa hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ là tuổi thọ, tính mạng con người. Cần lưu ý rằng, hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ là một hợp đồng dịch vụ tài chính dài hạn và mang tính đặc thù. Vì vậy, hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ có nhiều điều khoản chi tiết với các thuật ngữ chuyên ngành.

Nguyên tắc giao kết và thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức

Theo Điều 16, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức, việc giao kết và thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức phải tuân thủ các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự và các nguyên tắc sau:

- Trung thực tuyệt đối:Các bên tham gia hợp đồng bongdaso tin tức phải cung cấp thông tin, thực hiện các quyền và nghĩa vụ một cách trung thực nhất, trên cơ sở tin tưởng tuyệt đối lẫn nhau trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồngbongdaso tin tức.

- Quyền lợi có thể được bongdaso tin tức:Bên mua bongdaso tin tức phải có quyền lợi có thể được bongdaso tin tức phù hợp với từng loại hợp đồng bongdaso tin tức theo quy định củaLuật này.

- Bồi thường:Số tiền bồi thường mà người được bongdaso tin tức nhận được không vượt quá thiệt hại thực tế trong sự kiện bongdaso tin tức, trừ trường hợp có thỏa thuận khác trong hợp đồngbongdaso tin tức.

- Thế quyền:Người được bongdaso tin tức có trách nhiệm chuyển giao cho DNBH, chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài quyền yêu cầu người thứ ba có hành vi gây thiệt hại chịu trách nhiệm bồi hoàn trong phạm vi số tiền bồi thường bongdaso tin tức. Nguyên tắc này không áp dụng đối với hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ và hợp đồng bongdaso tin tứcsức khỏe.

- Rủi ro ngẫu nhiên:Rủi ro được bongdaso tin tức phải là những rủi ro bất ngờ, không lường trước được.

Nội dung của hợp đồng bongdaso tin tức

Theo Điều 17, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức, hợp đồng bongdaso tin tức phải có những nội dung chủ yếu sau đây: Bên mua bongdaso tin tức, người được bongdaso tin tức, người thụ hưởng (nếu có), DNBH hoặc chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài; Đối tượng bongdaso tin tức; Số tiền bongdaso tin tức hoặc giá trị tài sản được bongdaso tin tức hoặc giới hạn trách nhiệm bongdaso tin tức; Phạm vi hoặc quyền lợi bongdaso tin tức; quy tắc, điều kiện, điều khoản bongdaso tin tức; Quyền và nghĩa vụ của DNBH, chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài và bên mua bongdaso tin tức; Thời hạn bongdaso tin tức, thời điểm có hiệu lực của hợp đồng bongdaso tin tức; Mức phí bongdaso tin tức, phương thức đóng phí bongdaso tin tức; Phương thức bồi thường, trả tiền bongdaso tin tức; Phương thức giải quyết tranh chấp.

Hậu quả pháp lý của việc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức

Thời gian qua, việc đơn phương chấm dứt hợp đồng, đặc biệt là các hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ gây ra không ít tranh cãi từ các người tham gia bongdaso tin tức. Hiện nay, theo khoản 1, Điều 27, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức, hậu quả pháp lý của việc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức đối với từng trường hợp như sau:

Thứ nhất,trường hợp đơnphươngchấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức quy định tạikhoản 1 Điều 26, Luật Kinh doanh bảo hiểmthì đối với hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ và hợp đồng bongdaso tin tức sức khỏe, DNBH, chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài có trách nhiệmtrả tiền bảo hiểmcho người được bongdaso tin tức khi sự kiện bongdaso tin tức xảy ra trước thời điểm đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức và có quyền khấu trừ phí bongdaso tin tức đến thời điểm đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồngbongdaso tin tức.

Thứ hai, trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức quy định tạikhoản 2 và khoản 3 Điều 26 của Luật này, DNBH, chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài có trách nhiệm hoàn phí bongdaso tin tức đã đóng cho thời gian còn lại của hợp đồng bongdaso tin tức theo thỏa thuận trong hợp đồng bongdaso tin tức. DNBH, chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài có trách nhiệm bồi thường, trả tiền bongdaso tin tức theo thỏa thuận trong hợp đồng bongdaso tin tức khi sự kiện bongdaso tin tức xảy ra trước thời điểm đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồngbongdaso tin tức.

Thứ ba, trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức quy định tạikhoản 1 và khoản 2 Điều 26, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức, đối với hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ có giá trị hoàn lại, DNBH phải trả cho bên mua bongdaso tin tức giá trị hoàn lại của hợp đồng bongdaso tin tức, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.

Thứ tư, trường hợp đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức quy định tạikhoản 4 Điều 26 của Luật này, bên mua bongdaso tin tức được nhận lại giá trị hoàn lại hoặc phí bongdaso tin tức đã đóng tương ứng với thời gian còn lại của hợp đồng bongdaso tin tức phù hợp với từng sản phẩm bongdaso tin tức. Trường hợp giá trị tài sản thấp hơn so với dự phòng nghiệp vụ của danh mục hợp đồng bongdaso tin tức được chuyển giao, số tiền bên mua bongdaso tin tức nhận lại được tính toán trên cơ sở tỷ lệ giữa giá trị tài sản và dự phòng nghiệp vụ của danh mục hợp đồng bongdaso tin tức được chuyển giao.

Điều khoản loại trừ trách nhiệm bongdaso tin tức

Đây cũng là vấn đề gây ra khá nhiều tranh cãi trong thời gian qua liên quan đến hợp đồng bongdaso tin tức. Cụ thể, các hợp đồng bongdaso tin tức thường ghi rõ các điều khoản loại trừ trách nhiệm bongdaso tin tức, nhưng người tham gia bongdaso tin tức lại ít khi quan tâm, đến lúc xảy ra vấn đề, yêu cầu bồi thường thì lại xảy ra tranh chấp.

Theo Điều 19, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức, điều khoản loại trừ trách nhiệm bongdaso tin tức quy định các trường hợp DNBH không phải bồi thường, trả tiền bongdaso tin tức. Trường hợp có điều khoản loại trừ trách nhiệm bongdaso tin tức, DNBH phải quy định rõ trong hợp đồng bongdaso tin tức, phải giải thích rõ ràng, đầy đủ và có bằng chứng xác nhận việc bên mua bongdaso tin tức đã được DNBH giải thích đầy đủ và hiểu rõ nội dung này khi giao kết hợp đồng bongdaso tin tức. Trường hợp có sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan dẫn đến bên mua bongdaso tin tức chậm thông báo sự kiện bongdaso tin tức thì DNBH không được áp dụng điều khoản loại trừ trách nhiệm bongdaso tin tức về việc chậmthông báo.

Giải thích hợp đồng bongdaso tin tức

Theo Điều 24, Luật Kinh doanh bongdaso tin tức, trường hợp hợp đồng bongdaso tin tức có điều khoản không rõ ràng dẫn đến có cách hiểu khác nhau thì điều khoản đó được giải thích theo hướng có lợi cho bên mua bongdaso tin tức. Trường hợp DNBH cố ý không thực hiện nghĩa vụ cung cấp thông tin hoặc cung cấp thông tin sai sự thật nhằm giao kết hợp đồng bongdaso tin tức thì bên mua bongdaso tin tức có quyền hủy bỏ hợp đồng bongdaso tin tức, được hoàn lại phí bongdaso tin tức đã đóng. DNBH phải bồi thường thiệt hại phát sinh cho bên mua bongdaso tin tức(nếu có).

Vướng mắc về hợp đồng bongdaso tin tức

Thị trường bongdaso tin tức Việt Nam đã trải qua hơn 1/4 thế kỷ với sự tăng trưởng cao và tương đối ổn định. Các sản phẩm và chất lượng dịch vụ ngày càng đáp ứng nhu cầu đa dạng của người tham gia bongdaso tin tức. Tuy nhiên, trong quá trình tăng trưởng nhanh về “lượng”, “chất” chưa có sự phát triển tương xứng. Điển hình là thời gian vừa qua, thị trường bongdaso tin tức, đặc biệt là bongdaso tin tức nhân thọ đã phát sinh một số vấn đề về chất lượng hoạt động tư vấn, dịch vụ chăm sóc và giải quyết quyền lợi bongdaso tin tức cho khách hàng theo các hợp đồng bongdaso tin tức. Thực tế cho thấy, nhiều DNBH chỉ chú trọng việc bán được sản phẩm, doanh thu, lợi nhuận đại lý thu về, mà lơ là việc kiểm soát, giám sát hoạt động, chất lượng tư vấn, chăm sóc khách hàng của đại lý.

Một trong những vấn đề gây tranh luận nhiều trong thời gian qua là hợp đồng bongdaso tin tức. Thông thường, một bộ hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ dài từ 25-60 trang, cũng có trường hợp dài trên 100 trang. Hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ là một hợp đồng dịch vụ tài chính dài hạn và mang tính đặc thù. Vì vậy, hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ có nhiều điều khoản chi tiết với các thuật ngữ chuyên ngành. Bên cạnh đó, việc giao kết, thực hiện hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ gắn liền với những rủi ro, tức là những biến cố không chắc chắn nên các DNBH thường phải đưa ra nhiều tình huống giả định (Nếu…; Trong trường hợp…; Ngoại trừ…). Chính điều này làm cho câu văn sử dụng trong hợp đồng trở nên phức tạp hơn. Do vậy, kể cả khi có chủ ý đọc hợp đồng bongdaso tin tức, nhiều người tham gia bongdaso tin tức vẫn rối, không thể nắm hết thông tin vì quá dài, nhiều thuật ngữ chuyên ngành, khó có thể hiểu đúng. Thậm chí, nhiều nhân viên mới vào nghề không thể nắm bắt đầy đủ nội dung hợp đồng bongdaso tin tức, chỉ biết các quyền lợi cơ bản khách hàng được hưởng. Bên cạnh đó, không ít khách hàng chưa quan tâm tìm hiểu kỹ, còn có tâm lý cả tin, cả nể khi ký hợp đồng bongdaso tin tức nên sau đó đã phát sinh các khiếu nạn, khiếu kiện.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia luật, hợp đồng bongdaso tin tức là một giao dịch pháp lý, đồng thời là tài sản của chính khách hàng, vì thế ngoài quyền lợi nhận được khi tham gia ký kết hợp đồng bongdaso tin tức, khách hàng cũng phải có nghĩa vụ tương đương với các DNBH. Ngoài ra, khó có chuyện DNBH cố tình đưa ra một bộ hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ dài trăm trang với nhiều thuật ngữ khó hiểu để “bẫy” khách hàng. Bởi, toàn bộ quy định, điều khoản, nội dung loại trừ trong hợp đồng bongdaso tin tức nhân thọ đều được ghi rõ và được cơ quan quản lý, giám sát bongdaso tin tức thuộc Bộ Tài chính phê duyệt.

Một số vấn đề cần lưu ý

Để những giá trị cốt lõi nhân văn của bongdaso tin tức nhân thọ không bị ảnh hưởng và đảm bảo một số yêu cầu đặt ra khi cả DNBH lẫn người tham gia bongdaso tin tức cùng kí hợp đồng bongdaso tin tức, trong thời gian tới, cần chú ý một số nội dung trọng tâm sau:

Đối với cơ quan quản lý

- Nghiên cứu xây dựng hợp đồng mẫu theo hướng ngắn gọn hơn để giúp người tham gia bongdaso tin tức dễ dàng nắm bắt.

- Tăng cường thanh tra, kiểm tra hoạt động kinh doanh bongdaso tin tức của các DNBH và hoạt động tư vấn bongdaso tin tức của tưvấn viên.

- Xây dựng và triển khai các chương trình truyền thông phù hợp với tình hình thực tiễn để góp phần nâng cao kiến thức cho người dân về bongdaso tin tức nhân thọ cũng như trách nhiệm về việc đọc kỹ các nội dung hợp đồngbongdaso tin tức.

Đối với doanh nghiệp bongdaso tin tức nhân thọ

- Thường xuyên đào tạo, tập huấn về quyền lợi, đặc biệt là các điều khoản hợp đồng bongdaso tin tức để khi tư vấn giúp người tham gia dễ hình dung, nắm bắt nội dunghợp đồng.

- Thường xuyên yêu cầu tư vấn/đại lý bongdaso tin tức phải nắm vững và tư vấn đầy đủ quyền lợi, nghĩa vụ, cũng như các yếu tố loại trừ bongdaso tin tức cho khách hàng nắm rõ trước khi ký hợp đồngbongdaso tin tức.

- Rà soát, nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc khách hàng, hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, quy định nội bộ, chính sách về quản trị rủi ro, đảm bảo tuân thủ quy định củapháp luật.

Đối với người tham gia bongdaso tin tức

- Cần nhận thức đầy đủ và rõ ràng về hợp đồng bongdaso tin tức. Theo đó, hợp đồng bongdaso tin tức là một hợp đồng có giá trị kinh tế, thậm chí còn là tài sản của chính khách hàng, vì vậy việc đọc và hiểu "đồng tiền của mình có được tiêu dùng hợp lý hay không" cũng là trách nhiệm của người chủhợp đồng.

- Cần đọc kỹ hợp đồng bongdaso tin tức, tìm hiểu quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia hợp đồng bongdaso tin tức, các trường hợp được chi trả, bồi thường và các điều khoản loại trừ nhằm đảm bảo quyền lợi của mình.

Tài liệutham khảo:

  1. Quốc hội (2022), Luật Kinh doanh bongdaso tin tức số 08/2022/QH15 ngày16/6/2022;
  2. Chính phủ (2023), Nghị định số 46/2023/NĐ-CP ngày 1/7/2023 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kinh doanhbongdaso tin tức;
  3. Hoàng Minh (2023), Không có chuyện “bẫy” khách hàng trong hợp đồng bongdaso tin tức, Tạp chí Tài chính điện tử.
Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 2 tháng 7/2023