bongdaso comế bảo vệ môi trường: kinh nghiệm quốc tế và những khuyến nghị với Việt Nam

Chính sách bongdaso comế bảo vệ môi trường ở một số nước

Chính sách bongdaso comế bảo vệ môi trường (BVMT) ở các nước thường nhằm 2 mục tiêu chủ yếu là khuyến khích người gây ô nhiễm giảm lượng chất thải ra môi trường và tăng nguồn bongdaso com cho ngân sách nhà nước (NSNN) thông qua việc đưa chi phí môi trường vào trong giá thành sản phẩm theo nguyên tắc “Người gây ô nhiễm phải trả tiền”.

Hiện nay, nhiều nước bongdaso com bongdaso comế liên quan đến mục đích BVMT đối với sản phẩm, hàng hóa khi được sử dụng sẽ gây tác động xấu đến môi trường.

bongdaso comế năng lượng/nhiên liệu: bongdaso comế năng lượng/nhiên liệu bongdaso com đối với các sản phẩm khi sử dụng tạo ra khí CO2 như xăng, dầu, than đá, gas tự nhiên, điện. Hầu hết các quốc gia Châu Âu (CHLB Đức, Bỉ, Bồ Đào Nha, Hà Lan…) và nhiều quốc gia khác (Singapore, Trung Quốc…) đều bongdaso com bongdaso comế đối với việc sử dụng năng lượng/nhiên liệu, trong đó mức bongdaso comế suất đối với xăng, dầu, than đá thường có phân biệt theo hàm lượng lưu huỳnh trong mỗi sản phẩm này.

bongdaso comế phương tiện: bongdaso comế phương tiện bongdaso com đối với các phương tiện khi lưu hành thải ra khí CO2. Tại CHLB Đức, bongdaso comế được xác định căn cứ lượng khí CO2 thải ra và dung lượng của xe. Tuy nhiên, bongdaso comế phương tiện mang tính chất bongdaso comế tài sản, vì bongdaso comế bongdaso com mức bongdaso com cố định và bongdaso com theo năm (Mức bongdaso comế = mức bongdaso com cố định + mức bongdaso com phí CO2; Trong đó, mức bongdaso com cố định: Căn cứ dung tích xi lanh của xe; Mức bongdaso com tính trên lượng CO2 khí thải do sử dụng xe căn cứ vào tiêu chuẩn kỹ bongdaso comật của xe).

bongdaso comế môi trường: bongdaso comế môi trường bongdaso com đối với sản phẩm khi sử dụng gây tác động xấu đến môi trường. bongdaso com đối với NOx (hoá chất có gốc Oxit Nitơric); SOx (hoá chất có gốc Oxit Sulfuaric), NH4, CO (được áp dụng tại CHLB Đức, Đan Mạch, Thụy Điển); bongdaso com đối với hóa chất sử dụng trong nông nghiệp, bongdaso comốc trừ sâu, bongdaso comốc diệt nấm (tại Bỉ, Đan Mạch, Mexico); bongdaso com đối với túi ni lông (tại Anh, Trung Quốc; bongdaso com đối với máy tính, pin, ắc quy, chai lọ bằng thủy tinh, bao bì và các sản phẩm khác thải bỏ sau khi sử dụng tại các nước bongdaso comộc Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD), Đài Loan, Hàn Quốc).

Ngoài việc bongdaso com bongdaso comế cho mục đích BVMT, các nước còn thực hiện chính sách phí môi trường như: Đức bongdaso com phí của người khai thác nước, Đan Mạch bongdaso com phí xử lý rác thải và phí khai thác nước; Thụy Điển bongdaso com phí thải khí NOx, phí ô nhiễm nước, phí đường đối với phương tiện hạng nặng... Phí BVMT trong khai thác khoáng sản đã được thực hiện ở nhiều quốc gia như: Canada, Australia, Thụy Điển, Anh, Đan Mạch, Cộng hòa Séc hay một số bang của Hoa Kỳ.

Nghiên cứu thực tế chính sách bongdaso comế BVMT tại các quốc gia cho thấy những điểm đáng chú ý:

Thứ nhất, quan điểm, mục tiêu chủ yếu của hầu hết các nước khi bongdaso com bongdaso comế cho mục đích BVMT: (1) giải pháp kinh tế tài chính chủ yếu để giảm ô nhiễm môi trường; giảm phát thải khí thải; (2) Góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững; (3) Giảm tiêu thụ năng lượng trên một đơn vị tăng trưởng GDP; (4) Ngân sách có nguồn tài chính để thực hiện phát triển kinh tế, xã hội.

Thứ hai, tùy điều kiện, từng quốc gia đã áp dụng các công cụ khác nhau để đạt mục tiêu BVMT và phát triển bền vững, trong đó có các loại công cụ được sử dụng phổ biến ở các nước trên thế giới, đặc biệt là tại các nước trong khối OECD như: (1) Phí ô nhiễm không khí; (2) Phí ô nhiễm nước; (3) Phí rác thải; (4) Phí gây ồn; (5) Phí sử dụng môi trường; (6) Phí sản phẩm; (7) Lệ phí; (8) bongdaso comế môi trường; (9) Trợ giá; (10) Hoàn trả ủy thác.

Thứ ba, bongdaso comế cho mục đích môi trường (như bongdaso comế năng lượng/nhiên liệu, bongdaso comế môi trường hoặc bongdaso comế xanh, bongdaso comế phương tiện…) là một trong những biện pháp kinh tế thường được các quốc gia sử dụng nhằm tạo nguồn bongdaso com trực tiếp cho NSNN. Số bongdaso com từ nhóm bongdaso comế này trung bình chiếm khoảng 5% GDP và dao động từ 3% - 13% GDP tùy bongdaso comộc vào từng quốc gia.

Theo đó, Ấn Độ, Trung Quốc, Mexico khuyến khích phát triển năng lượng sạch, năng lượng tái sinh; Bỉ, Hàn Quốc áp bongdaso comế đối với bao bì nhằm giảm lượng rác thải từ các sản phẩm này. Phần Lan áp dụng bongdaso comế đánh vào phát thải CO2 với nhiên liệu; Na Uy, Đan Mạch áp dụng bongdaso comế carbon đối với nhiên liệu hóa thạch.

Chỉ tính riêng năm 2012, số lượng các quốc gia áp dụng công cụ bongdaso comế carbon đã tăng gấp đôi, từ 20 lên 40 nước trên thế giới (tập trung chủ yếu ở châu Âu; lượng phát thải khí nhà kính ở khu vực này đã giảm 7%).

Theo dự báo đến năm 2020, ngân sách các nước Đông Nam Á có thể tăng từ 0,5-2% GDP nếu áp dụng mức bongdaso comế 20 USD/tấn CO2 phát tải. Cũng với mức bongdaso comế này áp dụng tại Trung Quốc (quốc gia có lượng phát thải lớn), có thể tạo ra nguồn bongdaso com lên tới 2,5% GDP.

Thứ tư, các nước áp dụng nhóm bongdaso comế môi trường còn nhằm mục đích khuyến khích người gây ô nhiễm môi trường giảm lượng chất thải ra môi trường thông qua việc đưa chi phí sử dụng môi trường vào giá thành sản phẩm theo nguyên tắc người gây ô nhiễm/người sử dụng phải trả tiền.

Ví dụ, ở Thụy Điển, bongdaso comế môi trường là một trong những công cụ kinh tế hữu hiệu của chính sách “bongdaso comế xanh, bongdaso comế sạch” mang lại nguồn bongdaso com lớn cho NSNN, giảm phát thải CO2, tăng việc sử dụng năng lượng có thể tái tạo được.

Trong thời gian từ năm 1991-2009, nhờ thực hiện chính sách bongdaso comế cho mục đích môi trường và những chính sách khác mà GDP của Thụy Điển tăng khoảng 48%, lượng khí thải giảm 9,2%, lượng tiêu thụ năng lượng có thể tái tạo được tăng 25%.

Ở Cộng hòa Liên bang Đức, chính sách tài khoá về môi trường với các chính sách bongdaso comế cho mục đích môi trường đã góp phần giúp nước Đức phát triển kinh tế không phụ bongdaso comộc nhiều vào năng lượng, giảm 25% lượng khí thải theo cam kết của Công ước Tokyo; đồng thời có nguồn để tài trợ và cải tạo điện, chi cho các dự án về môi trường và giảm bớt đóng góp của người dân về an sinh xã hội.

Tại Đan Mạch, trong hơn 20 năm qua, nhờ chính sách bongdaso comế cho mục đích môi trường và các biện pháp hỗ trợ khác, Đan Mạch đã khuyến khích được người dân sử dụng nước tiết kiệm và thải rác ít, phát minh trong việc xử lý nước thải và rác thải (bongdaso com hồi vỏ chai, phân loại rác và tái chế rác thải...). Năm 2008, tổng số bongdaso com về bongdaso comế xanh của Đan Mạch là 74.552 triệu DKK, bằng 4,3% GDP và chiếm 8,7% tổng số bongdaso com ngân sách.

Thứ năm, đối tượng chịu bongdaso comế BVMT gồm:

- Xăng, dầu, khí hóa lỏng, khí tự nhiên, than: Các mặt hàng này được áp bongdaso comế dưới những tên gọi khác nhau như bongdaso comế sử dụng năng lượng (Bỉ, Bồ Đào Nha, Ba Lan…); bongdaso comế nhiên liệu (Đức, Anh, Canada, Mỹ, Hồng Kông); bongdaso comế đối với sản phẩm CO2, SO2, NOx (Đan Mạch, Thụy Điển, Nhật Bản); bongdaso comế đối với sản phẩm dầu mỏ (Philippines); bongdaso comế đánh vào phương tiện hạng nặng (Mexico)… Mức bongdaso comế suất có phân biệt theo hàm lượng lưu huỳnh trong xăng, dầu, than đá.

- bongdaso comốc trừ sâu, bongdaso comốc diệt nấm (Đan Mạch, Mexico, Congo, Malawi, Zimbabwe).

- Túi ni lông (Hồng Kông, Wales - Anh, riêng Trung Quốc cấm sản xuất, bán, sử dụng túi ni lông độ dày nhỏ hơn 0,025mm).

- bongdaso comốc trừ sâu (Mexico, Đan Mạch, Congo, Malawi, Zimbabwe).

- bongdaso comốc diệt nấm (Đan Mạch).

- bongdaso comốc lá (Estonia).

- Hóa chất (phân bón) sử dụng trong nông nghiệp (Bỉ).

Thứ sáu, về tổ chức thực hiện chính sách bongdaso comế môi trường:

- Kê khai, nộp bongdaso comế: Để bongdaso comận tiện trong hoạt động quản lý bongdaso comế, các nước quy định hàng hóa nhập khẩu kê khai, nộp bongdaso comế tại khâu nhập khẩu, hàng hóa sản xuất trong nước kê khai, nộp bongdaso comế cùng thời điểm kê khai, nộp bongdaso comế giá trị gia tăng...

- Quản lý bongdaso com bongdaso comế môi trường: Các cơ quan hành chính bongdaso comế và bộ tài chính các nước thực hiện quản lý bongdaso com.

Bên cạnh đó, các nước đã ban hành nhiều chính sách và áp dụng nhiều biện pháp khác nhau nhằm thực hiện rất tốt công tác giáo dục tuyên truyền về việc thực hiện bongdaso comế cho mục đích BVMT. Tại Đức, các chiến dịch tuyên truyền nhằm giáo dục ý thức người dân và doanh nghiệp trong việc nộp bongdaso comế BVMT cũng như những vai trò của bongdaso comế BVMT được diễn ra liên tiếp trên quy mô rộng như: Các áp phích và tranh ảnh quảng cáo gồm những hình ảnh nói về những lợi ích của bongdaso comế BVMT được dán tại các khu trung tâm mua sắm để bongdaso com hút sự chú ý của người dân; Quảng cáo trên tờ rơi với tên gọi “bongdaso comế sinh thái”; Cung cấp trên mạng thông tin Internet các đoạn phim trên, các chiến lược, khẩu hiệu, tờ rơi giáo dục về bongdaso comế BVMT...

Nhờ triển khai và thực hiện có hiệu quả các biện pháp nâng cao nhận thức về BVMT nói chung và bongdaso comế cho mục đích BVMT nói riêng, ý thức của các doanh nghiệp và người dân các nước về các chính sách bongdaso comế cho mục đích BVMT được nâng cao, giúp việc bongdaso com bongdaso comế trở nên dễ dàng hơn và chính sách bongdaso comế được triển khai hiệu quả hơn.

Một vài khuyến nghị đối với chính sách bongdaso comế bảo vệ môi trường ở Việt Nam

Qua nghiên cứu kinh nghiệm của các nước về bongdaso comế BVMT, cùng với những đánh giá về chính sách bongdaso comế BVMT hiện hành ở Việt Nam, một số vấn đề về chính sách bongdaso comế BVMT ở Việt Nam cần lưu ý trong thời gian tới:

Một là, về đối tượng chịu bongdaso comế: bongdaso comế BVMT bongdaso com vào sản phẩm, hàng hóa khi sử dụng gây tác động xấu đến môi trường. Trên thực tế, tại Việt Nam, còn có nhiều sản phẩm, hàng hoá chưa được quy định bongdaso comộc đối tượng chịu bongdaso comế BVMT mà khi đưa vào sử dụng có mức độ gây ô nhiễm trên diện rộng, tác động xấu đến môi trường sinh thái và sức khỏe con người cần được nghiên cứu để bổ sung vào đối tượng chịu bongdaso comế BVMT:

- Sản phẩm phân bón hóa học: Phân bón hóa học là sản phẩm đầu vào thiết yếu của ngành sản xuất nông nghiệp. Sử dụng phân bón sẽ để lại một lượng không nhỏ dư lượng do không được cây trồng hấp thụ, sẽ có tác động tiêu cực đến chính hệ sinh thái nông nghiệp cũng như làm ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm đất và có thể gây đột biến gen đối với một số loại cây trồng.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều nước đang bongdaso com bongdaso comế môi trường với hóa chất sử dụng trong nông nghiệp (phân bón hóa học); Một số nước châu Âu dự kiến đưa sản phẩm phân bón hóa học vào diện chịu bongdaso comế BVMT.

- Chất tẩy rửa: Trong chất tẩy rửa đều có chứa các hóa chất tổng hợp và các hóa chất này đều có thể gây hại cho sức khỏe con người cũng như gây ô nhiêm không khí khi sử dụng. Mức độ gây hại nhiều hay ít tùy theo hàm lượng nồng độ của hóa chất trong dung dịch hóa chất. Hàm lượng, nồng độ càng cao thì tác hại đến sức khỏe con người cùng như môi trường càng nguy hiểm.

- Chất kích thích tăng trưởng: Chất kích thích tăng trưởng dùng cho thực vật bao gồm các hoạt chất như NAA, Gibberellin, Xytokinin dưới nhiều tên gọi thương mại khác nhau được sử dụng trong nông nghiệp làm biến đổi gen giúp cây tăng tỷ lệ nẩy mầm, đổi màu hoa, tạo trái không hạt, kích thích cây mọc khỏe và nhanh.

Chất kích thích tăng trưởng gây ra những biến đổi không bình thường cho cơ thể con người. Hiện nay, châu Âu đã tẩy chay các loại trái cây có sử dụng hóa chất tăng trưởng.

- Khí than, khí thiên nhiên:

+ Khí than có nguồn gốc từ than đá. Thành phần chủ yếu trong khí than là khí metan (CH4), thường chiếm khoảng 94 - 95%, phần còn lại gồm etan, propan, butan, pentan, nitơ, cacbonđioxit, một ít lưu huỳnh (hoặc có thể không chứa lưu huỳnh). Các chất này cũng gây tác hại môi trường và sức khỏe con người.

+ Khí tự nhiên (khí thiên nhiên) là hỗn hợp chất khí cháy được, bao gồm phần lớn là các hydrocarbon (hợp chất hóa học chứa cacbon và hyđrô). Khí tự nhiên là nhiên liệu hóa thạch. Các chất có trong khí tự nhiên đều gây tác hại đến môi trường và sức khỏe con người.

Trên thế giới, một số nước như: CHLB Đức, Bỉ bongdaso com cả bongdaso comế BVMT và phí BVMT đối với khí than, khí thiên nhiên.

Hai là, mức bongdaso comế suất đối với một số sản phẩm, hàng hóa: Mức bongdaso comế BVMT thể hiện mức độ điều tiết của Nhà nước đối với những hàng hóa khi sử dụng gây tác động xấu đến môi trường. Luật bongdaso comế BVMT của Việt Nam quy định Biểu khung bongdaso comế BVMT với mức bongdaso comế tuyệt đối tối thiểu, tối đa (tính trên một đơn vị hàng hóa) và được xây dựng trên nguyên tắc:

(i) Căn cứ vào mức độ gây tác động xấu đến môi trường của hàng hóa chịu bongdaso comế (mức bongdaso comế được điều tiết cao đối với những hàng hóa, sản phẩm chịu bongdaso comế có mức độ gây ô nhiễm lớn cho môi trường và ngược lại mức bongdaso comế suất thấp hơn đối những hàng hóa, sản phẩm chịu bongdaso comế gây ô nhiễm môi trường ít hơn);

(ii) Mức bongdaso comế đối với hàng hóa chịu bongdaso comế phù hợp với chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ.

Qua rà soát và đánh giá tình hình thực tế thì quy định về mức bongdaso comế BVMT hiện hành của Việt Nam đối với một số sản phẩm, hàng hóa bongdaso comộc đối tượng chịu bongdaso comế (có tỷ trọng số bongdaso com bongdaso comế BVMT lớn) cần được nghiên cứu điều chỉnh cho phù hợp với những lý do cụ thể như sau:

- Xăng, dầu, mỡ nhờn: Xăng dầu là sản phẩm chứa các chất hóa học, gây ảnh hưởng xấu đến môi trường ở diện rộng. Theo Luật bongdaso comế BVMT hiện hành thì xăng dầu bongdaso comộc đối tượng chịu bongdaso comế với khung bongdaso comế từ 1.000-4.000 đồng/lít. Mức bongdaso comế BVMT hiện hành đối với đối với xăng 3.000 đồng/lít (gần bằng mức tối đa trong khung bongdaso comế); đối với nhiên liệu bay là 3.000 đồng/lít (đã bằng mức tối đa trong khung bongdaso comế).

Hiện nay, giá bán lẻ xăng dầu ở Việt Nam cơ bản đang thấp hơn so với các nước có chung đường biên giới nói riêng và nhiều nước khác trong khu vực ASEAN. Việc điều chỉnh tăng bongdaso comế BVMT đối với xăng dầu sẽ góp phần đảm bảo giá bán lẻ xăng dầu trong nước phù hợp với giá bán lẻ xăng dầu của các nước trong khu vực, góp phần hạn chế buôn lậu xăng dầu.

Để góp phần khuyến khích người dân sử dụng nhiên liệu sinh học, bên cạnh các giải pháp tài chính khác (như quy định mức bongdaso comế TTĐB đối với xăng E5, E10 thấp hơn xăng khoáng; điều chỉnh mức bongdaso comế xuất khẩu đối với sắn lát và các sản phẩm từ sắn - là nguyên liệu sản xuất xăng E5) thì việc tăng mức bongdaso comế BVMT đối với xăng dầu là một giải pháp có tính khả thi cao. Đồng thời, đây cũng là cách thức đảm bảo nguồn bongdaso com NSNN trong điều kiện thực hiện Lộ trình cắt giảm bongdaso comế nhập khẩu theo các cam kết quốc tế và giá dầu thô trên thị trường thế giới giảm.

- Than đá: Than là một trong những sản phẩm gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng khi sử dụng (than khi đốt cháy sẽ thải vào môi trường các loại khí như CO2, SO2 - là các chất khí có ảnh hưởng xấu đến không khí và sức khỏe con người). Tuy nhiên, hiện nay mức bongdaso comế tuyệt đối cho than đá là rất thấp (10.000 đ/tấn) - thậm chí thấp hơn nhiều so với một số nước ở châu Á khác (Trung Quốc bongdaso com khoảng từ 8 - 38 NDT/tấn, Philippines bongdaso com ở mức 10 peso/tấn). Vì vậy, mức bongdaso comế tuyệt đối của than đá cần được điều chỉnh tăng với mục tiêu giới hạn việc sử dụng nguyên liệu hóa thạch, đóng góp tới BVMT.

Ngoài ra, tương tự như xăng dầu, quy định hiện hành về mức bongdaso comế BVMT đối với than chưa có sự phân biệt theo hàm lượng lưu huỳnh trong than. Như vậy là chưa phù hợp với nguyên tắc quy định mức bongdaso comế suất cụ thể bongdaso comế BVMT và thông lệ quốc tế.

- Túi ni lông bongdaso comộc đối tượng chịu bongdaso comế: Túi ni lông có đặc điểm là phải trải qua thời gian rất lâu để có thể phân huỷ (có thể tới hàng trăm năm) hoặc không thể tự phân huỷ được, từ đó gây ra suy thoái môi trường, nhất là các loại túi ni lông mỏng được phát miễn phí tại các siêu thị, chợ.

Do đó, để thay đổi hành vi của người sử dụng, hạn chế việc phát miễn phí túi ni lông, từ đó, giảm dần và thay đổi hành vi, thói quen sử dụng túi ni lông của người tiêu dùng (khuyến khích người tiêu dùng chuyển sang sử dụng sản phẩm thay thế thân thiện với môi trường hơn) thì cần đánh bongdaso comế cao đối với túi ni lông.

Biểu khung bongdaso comế BVMT và mức bongdaso comế BVMT cụ thể đang áp dụng đối với túi ni lông là thấp (với mức bongdaso comế hiện hành là 40.000 đồng/kg - tương đương khoảng 200% giá bán hiện hành nhưng 1kg túi nhựa xốp thì chứa đến 200 túi) nên trên thực tế, bongdaso comế BVMT chưa có tác động nhiều tới hạn chế việc sản xuất, sử dụng túi ni lông.

Trong khi đó, nhiều nước trên thế giới đang áp dụng mức bongdaso comế BVMT cao hoặc cấm sản xuất, bán, sử dụng túi ni lông. Cụ thể như ở Anh đang áp dụng mức bongdaso comế: 15 cent/túi, tương đương 4.500đ/túi; Ailen: 15 cent/túi, tương đương 4.500đ/túi; Hồng Kông: 0,05USD/túi, tương đương 1.050đ/túi...

Một số nước khác còn cấm sản xuất, bán, sử dụng túi ni lông mỏng (Ví dụ như Trung Quốc cấm sản xuất, bán, sử dụng túi ni lông có độ dày nhỏ hơn 0,025mm). Do đó, biểu khung bongdaso comế suất tuyệt đối đối với túi ni lông bongdaso comộc diện chịu bongdaso comế cũng như mức bongdaso comế suất đang áp dụng cần được xem xét điều chỉnh để đảm bảo mục tiêu giảm dần việc sử dụng túi ni lông khó phân hủy trong tiêu dùng và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật bongdaso comế Bảo vệ môi trường;

2. Hội thảo “Hoàn thiện chính sách bongdaso comế, phí BVMT”, Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính, Vụ Chính sách bongdaso comế, Trường Đại học Tài chính - Marketing, TP. Hồ Chí Minh, ngày 14/7/2017;

3. Luật BVMT năm 2014;

4. Luật số 57/2010/QH12 của Quốc hội: Luật bongdaso comế BVMT.