Phát triển dịch vụ bongdaso trên thế giới và Việt Nam

bongdaso có vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế. Đây là công cụ có thể liên kết tối ưu các hoạt động kinh tế như: Cung cấp, sản xuất, lưu thông, phân phối, phát triển thị trường cho kinh tế biển. Các chu trình lưu chuyển của sản xuất kinh doanh trong kinh tế biển từ khâu đầu vào của nguyên vật liệu, phụ kiện… đến sản phẩm cuối cùng tới tay khách hàng có thể được tối ưu hóa nhờ có bongdaso.

Bên cạnh đó, bongdaso có thể giúp các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý đưa ra những quyết định chính xác trong hoạt động quản lý, sản xuất kinh doanh, phát triển các dịch vụ đảm bảo cho mọi hoạt động của nền kinh tế vận hành thông suốt. Trong điều kiện hiện nay, bongdaso càng có ý nghĩa quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội nói chung và đối với phát triển kinh tế biển của mỗi quốc gia nói riêng.

Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới

Singapore

Singapore có một vị trí địa lý thuận lợi, nằm trong eo biển Malaca, trấn giữ con đường hàng hải huyết mạch từ Đông sang Tây, nối liền Thái Bình Dương. Singapore đặt mục tiêu, chiến lược là phát triển Singapore trở thành trung tâm bongdaso tích hợp hàng đầu thế giới. Hiện nay, không chỉ các doanh nghiệp bongdaso hàng đầu thế giới lựa chọn Singapore là cửa ngõ vào thị trường châu Á mà còn được các doanh nghiệp bongdaso châu Á chọn là cửa ngõ đi ra thị trường thế giới. Các chính sách chủ yếu phát triển dịch vụ bongdaso tại Singapore gồm có:

Thứ nhất, mô hình quản lý chính quyền bongdaso: Trong quản lý bongdaso biển và các dịch vụ bongdaso biển hiện nay, Singapore áp dụng mô hình quản lý theo chủ bongdaso. Với mô hình quản lý này, cơ quan quản lý bongdaso sở hữu và bảo trì các công trình bongdaso cũng như khai thác bến. Nói cách khác, cơ quan quản lý bongdaso là người sở hữu và bảo trì các công trình bongdaso nhưng cho khu vực tư nhân thuê để thực hiện các dịch vụ tại bongdaso như xếp dỡ, giao nhận, lưu kho hàng hóa.

Thứ hai, Phát triển khu tự do thương mại Free Trade Zone (FTZ): Phát triển FTZ là chiến lược chủ đạo. Từ khi mới ra đời và hoạt động, bongdaso Singapore phát triển theo mục tiêu là bongdaso tự do thương mại freeport, 99% hàng nhập khẩu vào Singapore được miễn thuế. Khu vực tự do thương mại FTZ đầu tiên được mở vào năm 1969 tại bến Jurong. Hiện nay 6/7 khu vực FTZ đều nằm ở 6 bến thuộc bongdaso Singapore.

Thứ ba, Chính phủ đầu tư vào các công trình kết cấu hạ tầng bongdaso quan trọng, có quy mô lớn, hiện đại, hệ thống đường cao tốc, trung tâm bongdaso hàng không, trạm không vận hàng tươi sống, trung tâm hàng tiêu dùng, trung tâm kinh doanh và vận chuyển các tác phẩm nghệ thuật…

Malaysia

Malaysia phát triển cạnh tranh với Singapore để trở thành trung tâm vận tải biển và bongdaso trong khu vực. Cảng Tanjung Pelepas (PTP) thuộc bang Johor của Malaysia đã phát triển mạnh mẽ mặc dù bị ảnh hưởng do cạnh tranh từ cảng PSA của Singapore (chỉ cách 66 km theo đường biển, 24 km theo đường hàng không), cảng biển đứng thứ 2 thế giới về lượng hàng hóa thông qua. Chiến lược phát triển dịch vụ bongdaso của Chính phủ Malaysia, có những đặc điểm riêng như:

Thứ nhất, đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng vận tải đồng bộ và toàn diện

Thứ hai, bố trí các bongdaso cạn nội địa (ICD) là các điểm liên kết loại hình vận tải. Với một quốc gia có nhu cầu vận chuyển hàng hóa container gia tăng nhanh chóng và có nhiều lại địa hình chuyên chở như Malaysia, việc phát triển các bongdaso cạn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cấp và liên kết các phương tiện vận tải, mang lại hiệu quả trong phân phối hàng hóa.

Với đặc trưng riêng về địa hình bị chia cắt thành 2 khu vực, việc đảm bảo cho hoạt động vận tải thông suốt trong nội địa Malaysia gặp không ít khó khăn. Để khắc phục khó khăn này, Malaysia đặc biệt chú trọng vào hệ thống giao thông đường bộ và đường sắt.

Thái Lan

Nhờ vào lợi thế vị trí địa lý chiến lược, Thái Lan đặt mục tiêu phát triển thành điểm trung chuyển bongdaso trong khu vực. Để đạt mục tiêu đó, các chính sách phát triển dịch vụ bongdaso của Thái Lan bao gồm:

Thứ nhất, xây dựng ngành dịch vụ bongdaso chất lượng cao và giảm thiểu tối đa chi phí bongdaso. Thái Lan đã xây dựng kế hoạch cắt giảm chi phí chi tiết và cụ thể cho từng hoạt động bongdaso. Với mục tiêu cắt giảm chi phí bongdaso, Thái Lan đã tiến hành xây dựng hệ thống vận tải thống nhất và liên thông giữa các tỉnh, thành phố; tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ bongdaso trong nước hợp tác và học hỏi kinh nghiệm của các công ty cung cấp bongdaso ngoài nước; cũng như phát triển hệ thống E-bongdaso giảm thiểu chi phí chứng từ thương mại.

Thứ hai, đẩy mạnh đầu tư về công nghệ thông tin trong quản lý. Thái Lan đã xây dựng hệ thống mạng lưới E-bongdaso, nâng cao hiệu quả trong hoạt động dịch vụ bongdaso. Nền tảng E-bongdaso liên kết các doanh nghiệp sản xuất; các nhà cung cấp dịch vụ bongdaso; các công ty giao nhận vận tải; các trạm, ga, sân bay, bến cảng; các ngân hàng và thể chế tài chính và các cơ quan trực thuộc chính phủ, triển khai các giao dịch liên quan đến hải quan điện tử (e-custom), đăng ký giấy phép trực tuyến (e-license), cảng điện tử (e-port).

Hồng Kông (Trung Quốc)

Hồng Kông là một trong hai đặc khu hành chính của Trung Quốc với vị trí địa lý thuận tiện, là cửa ngõ của Trung Quốc với thế giới. Hiện nay, cảng Hồng Kông đứng vị trí thứ 8 trên thế giới về vận tải hàng hóa qua cảng biển. Để đạt được điều này, Hồng Kong đã triển khai những chính sách phát triển dịch vụ bongdaso, bao gồm:

Thứ nhất, phát triển hệ thống cảng biển theo mô hình cảng mở: Hồng Kông chọn phát triển hệ thống cảng biển theo mô hình cảng mở (free port) để cạnh tranh về dịch vụ bongdaso với các cảng biển Trung Quốc như: cảng Thâm Quyến, cảng Quảng Châu. Hồng Kông là một trong số ít các cảng biển quốc tế hoàn toàn do khu vực tư nhân đầu tư, sở hữu và khai thác. Nói cách khác, mô hình khai thác cảng biển ở Hồng Kông là mô hình “tự đầu tư, tự khai thác”. Chính phủ chỉ đóng vai trò như một nhà hoạch định chiến lược dài hạn, tạo khung pháp lý ổn định cho hoạt động cảng biển đồng thời cung cấp cơ sở hạ tầng cần thiết để phát triển cảng biển.

Thứ hai, chú trọng chất lượng dịch vụ bongdaso cung cấp cho khách hàng, nâng cao hiệu quả hoạt động bongdaso. Cảng Hồng Kông được biết đến nhờ khả năng làm hàng hiệu quả, thời gian làm hàng nhanh, khả năng xếp dỡ thuộc lại nhanh nhất trong khu vực.

Thứ ba, áp dụng công nghệ mới trong vận hành khai thác bongdaso biển hệ thống hoạt động từ xa tại Terminal 9 North. Nhà ga container đầu tiên của Hồng Kông. Nhà ga này triển khai đầy đủ hệ thống xếp chồng container tự động và vận hành cần trục giàn cao su được điều khiển từ xa tại bãi container, tăng hiệu quả hoạt động lên thêm 20%; Sử dụng các kỹ thuật quản lý hiện đại, hệ thống máy tính tiên tiến và các ứng dụng CNTT trong điều hành và khai thác bongdaso biển, có khả năng tiếp nhận 5 tàu lớn hơn 18.000 TEUs.

Trung Quốc

Trong suốt quãng thời gian qua, nhờ chính sách cải cách kinh tế và mở cửa, nền kinh tế Trung Quốc đã nhanh chóng trỗi dậy trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Việc phát triển và khai thác bongdaso biển, đặc biệt là các thương bongdaso hỗ trợ cho phát triển ngoại thương, đã đạt được nhiều thành tích đáng ghi nhận. Trong quá trình phát triển các dịch vụ bongdaso biển của Trung Quốc, có thể thấy một số nét chính như sau:

Thứ nhất, Trung Quốc chuẩn bị tốt hệ thống pháp luật cho hội nhập kinh tế quốc tế. Khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), Trung Quốc cam kết tự do hóa trong lĩnh vực dịch vụ bongdaso biển. Trung Quốc cho phép thành lập công ty để khai thác tàu biển treo cờ Trung Quốc theo các hình thức: Công ty hàng hải liên doanh với vốn góp bên ngoài không quá 49%, chủ tịch hội đồng quản trị và tổng giảm đốc công ty liên doanh do phía Trung Quốc chỉ định.

Thứ hai, Trung Quốc có kinh nghiệm trong đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng bongdaso biển và thu hút các nhà đầu tư rất hiệu quả, thông qua việc thực hiện chính sách mở cửa trong đầu tư xây dựng phát triển bongdaso, khuyến khích và ưu đãi nước ngoài đầu tư, cho phép tư nhân xây dựng, kinh doanh khai thác bongdaso.

Thứ ba, mô hình quản lý và khai thác bongdaso được đa dạng hóa. Về quản lý nhà nước, tất cả các bongdaso biển của Trung Quốc do Chính phủ Trung ương sở hữu và quản lý. Bộ Giao thông vận tải quản lý tất cả các bongdaso biển trong nước. Ở cấp địa phương, các chính quyền bongdaso ở mỗi tỉnh thành liên quan chịu trách nhiệm về các chức năng hàng hải như bongdaso vụ, hoa tiêu, kiểm soát giao thông của tất cả các loại và kiểu tàu biển.

Mô hình phát triển trung tâm bongdaso Bremen–Đức

Trung tâm bongdaso Bremen - GVZ Bremen là trung tâm bongdaso được xây dựng và khai thác đầu tiên tại Đức vào năm 1985. Đây là mô hình trung tâm bongdaso thành công nhất của Đức, liên tục từ năm 2004 luôn là trung tâm bongdaso GVZ đứng số 1 của Đức cũng như luôn đứng trong Top 10 trung tâm bongdaso của cả châu Âu. Các chính sách phát triển hoạt động bongdaso gồm có:

Thứ nhất, thu hút doanh nghiệp đến GVZ Bremen kinh doanh khai thác cũng như đầu tư vào trung tâm bongdaso này.

Thứ hai, đầu tư phát triển công nghệ hiện đại: trung tâm bongdaso tại Bremen liên tục được cập nhật và phát triển các dây chuyền sản xuất mới nhất như dây chuyền BANANA, GRAIN, chuỗi kho lạnh,...

Kinh nghiệm của một số tỉnh, thành phố ở Việt Nam

Thành phố Hồ Chí Minh

Hiện nay, hệ thống bongdaso TP. Hồ Chí Minh với đầu tàu bongdaso Sài Gòn luôn là bongdaso biển lớn nhất nước về khối lượng hàng hóa thông qua. Từ những năm 2008 trở lại đây, khi Tân bongdaso Sài Gòn hoàn tất di dời và đưa vào khai thác bến bongdaso container tại Cát Lái, sản lượng hàng container thông qua Tân bongdaso Cát Lái tăng lên không ngừng. Theo xếp hạng của The Journal of Commerce (JOC), trong top 50 bongdaso container lớn nhất thế giới năm 2018, bongdaso TP. Hồ Chí Minh xếp hạng thứ 28.

Chính sách phát triển dịch vụ bongdaso của Thành phố Hồ Chí Minh gồm có: Đầu tư hệ thống hạ tầng giao thông tạo điều kiện phát triển cảng biển và dịch vụ cảng biển, Ứng dụng CNTT trong điều hành sản xuất, làm thủ tục, tạo thuận lợi hơn cho hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa qua cảng; Ban hành các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp làm hàng tại cảng như hỗ trợ phí nâng hạ giao nhận container trực tiếp tại cảng, ưu đãi về thời gian lưu bãi.

Thành phố Hải Phòng

Từ khi người Pháp tiến hành xây dựng Hải Phòng như một trung tâm thương mại, tài chính và bongdaso biển có tiếng tăm ở khu vực Thái Bình Dương, đến nay, bongdaso Hải Phòng đã có mối quan hệ gắn bó với nhiều bongdaso lớn trong khu vực và trên thế giới. bongdaso Hải Phòng đã phát huy lợi thế vị trí địa lý để phát triển như sau:

Thứ nhất, quy hoạch lại cảng biển và hệ thống hậu cần cho cảng biển (bongdaso) hợp lý; có sự phối hợp giữa hệ thống giao thông đường bộ, đường thủy, đường sắt, hàng không hiệu quả và có khả năng tăng cường phù hợp để giải quyết các gián đoạn theo mùa (ví dụ mưa bão) và đảm bảo rằng các cảng của Hải Phòng vẫn an toàn và khả thi khi có sự phát triển về nhu cầu cũng như công nghệ trong tương lai.

Thứ hai, bongdaso đã áp dụng các công cụ điện tử quản lý hành chính cần thiết để thực hiện tối ưu hóa bongdaso biển, như ứng dụng tối đa hệ thống quản lý điện tử trong việc thực hiện thủ tục hành chính, kiểm soát tàu xuất – nhập bongdaso, phân loại container hàng hóa,… để tinh giảm bộ máy hành chính cũng đồng thời nâng cao chất lượng và năng lực cá nhân của mỗi người lao động.

Thứ ba, bongdaso đã áp dụng các chương trình học tiên tiến như hợp tác hơn nữa với các doanh nghiệp địa phương để tìm hiểu về những yếu tố mà các doanh nghiệp này mong muốn từ người lao động để nâng cao trình độ, bổ sung kinh nghiệm thực tế của học viên ngay khi đang theo học, từ đó nâng cao tỷ lệ có việc làm ngay sau khi ra trường của sinh viên.

Thành phố Đà Nẵng

Cảng Đà Nẵng đang hiện thực hóa mục tiêu trở thành 1 trong 5 cảng hàng đầu tại Việt Nam từ sau năm 2020, cùng định hướng chiến lược cảng xanh (Green Port) theo hai giải pháp đột phá: Khai thác cảng và dịch vụ bongdaso ngoài cảng. Các chính sách phát triển dịch vụ bongdaso bao gồm:

Thứ nhất, đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng đồng bộ, chuyên sâu: Hạ tầng cầu cảng ngày càng được đầu tư, nâng cấp, mở rộng, với tổng chiều dài lên đến gần 1,2km, tiếp nhận các tàu hàng 35.000 -50.000 DWT, cùng hàng loạt các tàu chuyên dụng khác như tàu RORO, tàu container, tàu khách loại lớn và vừa, tàu hàng siêu trường, siêu trọng. Ngoài ra, cảng Đà Nẵng chủ động đầu tư hệ thống kho bãi tại Xí nghiệp Cảng Tiên Sa và Công ty CP bongdaso cảng Đà Nẵng cùng hệ thống trang thiết bị, máy móc chuyên dụng hiện đại, công suất lớn đảm bảo cho việc khai thác, làm hàng.

Thứ hai, phát triển trung tâm dịch vụ bongdaso: Ngay từ đầu năm 2018, cảng Đà Nẵng sẽ đưa vào khai thác 2 cầu bến mới thuộc Dự án mở rộng cảng Tiên Sa giai đoạn 2, góp phần nâng cao năng lực xếp dỡ và chất lượng dịch vụ, đáp ứng nhu cầu phát triển KT-XH Đà Nẵng và khu vực. Đồng thời, cảng Đà Nẵng cũng sẽ xây dựng bến sà lan tại Liên Chiểu để trung chuyển hàng hóa qua vịnh Đà Nẵng, cùng với việc đầu tư Trung tâm dịch vụ bongdaso 20ha tại Hòa Nhơn (huyện Hoà Vang) sẽ góp phần quan trọng trong việc hình thành chuỗi dịch vụ bongdaso cho khu vực kinh tế trọng điểm miền Trung.

Một số khuyến nghị nhằm phát triển logistic tại Việt Nam

Có thể thấy, hạ tầng cơ sở kém phát triển, chậm trễ trong phát triển công nghệ thông tin và ứng dụng công nghệ thông tin. Là những rào cản trong quá trình phát triển bongdaso Việt Nam, thêm vào đó, nguồn nhân lực yếu và lao động chủ yếu trình độ trung bình thấp, thiếu đội ngũ nhân viên bongdaso chuyên nghiệp. Công tác đào tạo nguồn nhân lực bongdaso chưa được quan tâm. Một số chính sách và việc thực thi chính sách còn gây trở ngại cho các hoạt động bongdaso, nhất là chính sách liên quan đến thủ tục hải quan, quản lý nhà nước.

Từ kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới và thực tiễn ngành logistic tại Việt Nam có thể thấy, việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng cho ngành logistic là việc đầu tiên Viêt Nam cần phải làm. Việt Nam cần có kế hoạch phát triển cơ sở hạ tầng dài hạn và quyết tâm thực hiện như Malaysia. Do nguồn lực có hạn, Việt Nam tại thời điểm này khó có thể đầu tư phát triển toàn bộ cơ sở hạ tầng của mình. Tuy nhiên, nếu Việt Nam có thể xem xét phát triển đường sắt, với các ưu thế của vận tải đường sắt sẽ giúp giảm chi phí logistic. Việt Nam nên ưu tiên chọn những đoạn đường sắt có lưu lượng hàng hóa lớn để thực hiện nâng cấp, chẳng hạn đoạn Hà Nội – Quảng Ninh, Hà Nội – Hải Phòng, Hà Nội – Thái Nguyên, Hà Nội – Hà Nam, Hà Nội – Vĩnh Phúc, Hà Nội – Thanh Hóa. Những tuyến đường sắt này nối Hà Nội với các khu công nghiệp chính tại miền Bắc Việt Nam...

Tóm lại, bongdaso ngày càng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế nói chung. Sự phát triển của bongdaso góp phần gia tăng quy mô của kinh tế, nâng cao chất lượng trong tăng trưởng, phát triển của các ngành kinh tế.

Tài liệu tham khảo:

1. OECD: Organization for Economic Cooperation and Development (2016), The Ocean Economy in 2030, OECDPublishing, Paris;

2. Hoàng Thanh Nga (2018), Kinh tế biển - Khái niệm và phân loại. Các phương pháp tiếp cận trên thế giới và Việt Nam, Tạp chí Khoa học & Công nghệ, Chuyên san Kinh tế - Luật & Quản lý, Tập 2, số 1;

3. Nguyễn Như Tiến (2006), bongdaso - Khả năng ứng dụng và phát triển trong kinh doanh dịch vụ vận tải giao nhận Việt Nam, Nxb Giao thông vận tải, Hà Nội.

* ThS. Nguyễn Khánh Ly - Đại học Tài nguyên và môi trường Hà Nội

** Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 2 tháng 11/2021