bongdaso com

CPI cơ bản là giá trung bình các nhóm hàng trong “rổ” hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng, nhưng loại bỏ một số nhóm hàng có giá thường xuyên thay đổi, như thực phẩm và năng lượng. Tuy nhiên, các nghiên cứu cho thấy, so với các thước đo khác, CPI cơ bản không là thước đo tốt nhất cho bongdaso com lõi (Bryan and Pike, 1991; Clark, 2001; Rich & Steindel, 2007). Nghiên cứu này dựa theo các nghiên cứu quốc tế đề xuất một số thước đo bongdaso com lõi cho Việt Nam, bên cạnh CPI cơ bản, và so sánh giữa các thước đo về khả năng phản ánh xu hướng bongdaso com và khả năng dự báo bongdaso com để chọn ra thước đo tốt nhất cho bongdaso com lõi.

Một số định nghĩa và phương pháp tính

bongdaso com

bongdaso com là thay đổi mức giá của nền kinh tế. Trong phạm vi nghiên cứu này “mức giá của nền kinh tế” đại diện bởi chỉ số giá tiêu dùng (CPI), là trung bình có trọng số giá các nhóm hàng trong danh mục định trước (viết tắt là “rổ”), và “thay đổi” là thay đổi so với cùng kỳ năm trước.

bongdaso com lõi là chỉ báo về xu hướng cơ bản của bongdaso com. Cụ thể hơn, bongdaso com lõi loại khỏi bongdaso com thông thường những biến động nhất thời hoặc những biến động do thay đổi giá tương đối giữa các nhóm hàng trong “rổ”. Do đó, bongdaso com lõi là một chỉ báo về bongdaso com một vài năm tới và phản ánh thành phần bongdaso com mà chính sách tiền tệ có thể chi phối (Clark, 2001).

Các thước đo bongdaso com lõi

Trong khi các nghiên cứu đề xuất khá nhiều thước đo bongdaso com lõi, nghiên cứu này tập trung xem xét 3 thước đo sau đây:

CPI cơ bản: CPI cơ bản là trung bình có trọng số giá các nhóm hàng trong “rổ”, nhưng loại trừ những nhóm hàng có giá thường xuyên thay đổi. CPI cơ bản do TCTK công bố loại bỏ nhóm lương thực, thực phẩm và Nhà nước quản lý giá.

Trung bình lược bỏ (trimmed-mean): Được đề xuất bởi Bryan and Cecchetti (1994), trung bình lược bỏ tùy từng tháng, giữa những thay đổi giá các nhóm hàng trong “rổ”, lược bỏ những thay đổi (tăng hoặc giảm) lớn. Khác với CPI cơ bản, trong đó định trước những nhóm hàng loại khỏi “rổ”, trung bình lược bỏ mỗi tháng tùy theo mức độ thay đổi về giá của mỗi nhóm hàng mà quyết định loại nhóm hàng nào. Cụ thể hơn, mỗi tháng n nhóm hàng trong “rổ” được sắp xếp từ thấp đến cao theo mức thay đổi giá tăng dần:

π(1) ≤ π(2) ≤ ... ≤ π(n-1) ≤ π(n)

Với mức lược bỏ p%, thay đổi giá thấp nhất được giữ lại là π(g+1) và cao nhất được giữ lại là π(n-g), với g là số làm tròn xuống của np/100. Ở đây, các thay đổi giá được giả thiết phân phối cân xứng (symmetric distribution) nên mức độ lược bỏ cận trên và cận dưới là bằng nhau. Giả sử có 100 nhóm hàng trong “rổ”, với mức lược bỏ 10%, trung bình lược bỏ sẽ loại 5 nhóm hàng có mức thay đổi giá ít nhất và 5 nhóm hàng có thay đổi giá nhiều nhất. Do số nhóm hàng trong “rổ” của Việt Nam hạn chế, nghiên cứu này đề xuất mức lược bỏ 10%, thấp hơn mức 16% do Cục Dự trữ Liên bang Mỹ tại Cleveland đề xuất.

CPI trung vị: CPI trung vị là trường hợp đặc biệt của trung bình lược bỏ với mức lược bỏ là 50%. CPI trung vị được đề xuất nhằm khắc phục nhược điểm của CPI cơ bản và trung bình lược bỏ là không loại trừ hết ảnh hưởng của tăng giá tương đối của một nhóm hàng trong “rổ” mà việc tăng này không phản ánh xu hướng bongdaso com cũng như không là đối tượng quan tâm của chính sách tiền tệ (Bryan and Pike, 1991).

Kết quả tính toán các thước đo bongdaso com lõi cho giai đoạn từ tháng 2/2015 đến tháng 11/2021 được biểu diễn bằng đồ thị tại Hình 1.

Lựa chọn thước đo bongdaso com lõi

Một thước đo bongdaso com lõi tốt theo Clark (2001) cần đáp ứng hai yêu cầu: (i) có khả năng phản ánh xu hướng bongdaso com; (ii) có khả năng dự báo bongdaso com.

Khả năng phản ánh xu hướng bongdaso com

Theo Clark (2001), khả năng phản ánh xu hướng bongdaso com của một thước đo bongdaso com lõi được đánh giá theo hai tiêu chuẩn:

Thứ nhất, bongdaso com lõi không phản ánh sai (cao quá hoặc thấp quá) mức bongdaso com trong dài hạn. Mức bongdaso com trong dài hạn có thể đo bằng trung bình dài hạn của bongdaso com. Do đó, một thước đo tốt cho bongdaso com lõi trước hết trong dài hạn cần có trung bình bằng trung bình bongdaso com. Về tiêu chuẩn này, cả 3 thước đo bongdaso com lõi đều không đáp ứng khi có trung bình thấp hơn trung bình bongdaso com (Bảng 2).

Để đáp ứng tiêu chuẩn về giá trị trung bình, trung bình lược bỏ được điều chỉnh bằng cách thay vì lược bỏ cận trên và cận dưới với mức bằng nhau thì sẽ lược bỏ cận dưới nhiều hơn (Clark, 2001), cụ thể là lược bỏ 20% đối với cận dưới và 10% đối với cận trên. Với điều chỉnh này, các nhóm hàng bị loại nhiều lần hơn, nhất là nhóm bưu chính viễn thông, lương thực và văn hóa, giải trí và du lịch, và một số nhóm hàng bị loại thêm (giáo dục ngoài dịch vụ, nhà ở và vật liệu xây dựng, thiết bị và đồ dùng gia đình). Trung bình lược bỏ sau khi điều chỉnh đã có trung bình tăng lên, bằng với trung bình bongdaso com (Bảng 2).

Thứ hai, bongdaso com lõi phải theo sát xu hướng bongdaso com. Điều này có nghĩa khi bongdaso com tăng thì bongdaso com lõi cũng phải tăng tương xứng. Để đánh giá tiêu chuẩn này nghiên cứu trước hết ước lượng xu hướng bongdaso com bằng công cụ lọc Baxter-King band-pass (Hình 2). Mức độ theo sát xu hướng bongdaso com của bongdaso com lõi sẽ được đo bằng trung bình sai lệch giữa bongdaso com lõi và xu hướng bongdaso com theo công thức được đề xuất bởi Rich & Steindel (2007) như sau:

trong đó, T là số tháng của cả giai đoạn, πTREND là xu hướng bongdaso com trong tháng t và πCORE là bongdaso com lõi tính theo một thước đo nhất định. bongdaso com lõi càng theo sát xu hướng bongdaso com thì trung bình sai lệch càng thấp. Theo tiêu chuẩn này trung bình lược bỏ điều chỉnh là thước đo tốt nhất cho bongdaso com lõi (Bảng 2).

Khả năng dự báo bongdaso com

Theo Clark (2001), khả năng dự báo bongdaso com của bongdaso com lõi được thể hiện qua việc chênh lệch giữa bongdaso com lõi và bongdaso com hiện tại có thể dẫn báo về bongdaso com tương lai. Nghĩa là nếu hiện tại bongdaso com lõi đang cao hơn bongdaso com thì có thể dự báo bongdaso com tăng trong thời gian tới và ngược lại. Điều này được biểu diễn bằng phương trình dưới đây:

π(t+h)-πt = α + β (πtCORE - πt) + εt (2)

trong đó, πt là bongdaso com trong tháng t, h có giá trị 12 (tháng), β0 và εt là sai số ngẫu nhiên. Theo Rich & Steindel (2007), định dạng biến phụ thuộc và biến độc lập dưới dạng chênh lệch với bongdaso com như trên sẽ đảm bảo hai biến là dừng (stationary), do đó loại trừ được những phức tạp nảy sinh do xuất hiện nghiệm đơn vị (unit roots).

Kết quả hồi quy tuyến tính giản đơn phương trình (2) cho thấy, mặc dù tất cả các thước đo bongdaso com lõi đều có ý nghĩa thống kê trong giải thích bongdaso com 12 tháng tới nhưng hệ số hồi quy R2 cho thấy, trung bình lược bỏ điều chỉnh có khả năng dự báo bongdaso com tốt hơn các thước đo bongdaso com lõi còn lại (Bảng 3).

Như vậy, giữa CPI cơ bản, CPI trung vị và trung bình lược bỏ, trung bình lược bỏ (lược bỏ 20% đối với cận dưới và 10% đối với cận trên) là thước đo tốt nhất cho bongdaso com lõi, xét về khả năng phản ánh xu hướng bongdaso com và khả năng dự báo bongdaso com. Giữa ba thước đo, CPI cơ bản là thước đo kém nhất cho bongdaso com lõi. Căn cứ số trung bình lược bỏ đến tháng 11/2021 và hệ số hồi quy phương trình (2), dự báo bongdaso com năm 2021 (tháng 12 so với cùng kỳ năm trước) là 3% và sau đó giảm dần qua các tháng trong năm 2022 (Hình 3).

Kết luận và hàm ý chính sách

bongdaso com lõi là chỉ báo về xu hướng cơ bản của bongdaso com, trên cơ sở loại khỏi bongdaso com thông thường những biến động nhất thời hoặc những biến động do thay đổi giá tương đối giữa các nhóm hàng. Kết quả đánh giá cho thấy, giữa CPI cơ bản, CPI trung vị và trung bình lược bỏ, trung bình lược bỏ (lược bỏ 20% đối với cận dưới và 10% đối với cận trên) là thước đo tốt nhất cho bongdaso com lõi. Trong khi đó, so với hai thước đo còn lại, CPI cơ bản là thước đo kém nhất cho bongdaso com lõi.

Trên cơ sở đó, hai hàm ý chính sách rút ra từ nghiên cứu như sau:

Thứ nhất, bongdaso com cơ bản do Tổng cục Thống kê công bố hàng tháng không là thước đo tốt nhất cho bongdaso com lõi. Do đó, để có chỉ báo tốt hơn cho điều hành chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước và Tổng cục Thống kê cần nghiên cứu, xây dựng các thước đo bongdaso com lõi thay thế (hoặc bổ sung) cho bongdaso com cơ bản. Nghiên cứu này cho thấy trung bình lược bỏ là thay thế tốt cho bongdaso com cơ bản.

Thứ hai, nghiên cứu chỉ ra rằng, trung bình lược bỏ không chỉ có khả năng phản ánh sát xu hướng bongdaso com mà còn có khả năng dự báo bongdaso com trong 12 tháng tới. Cụ thể hơn, nếu hiện tại trung bình lược bỏ đang thấp hơn bongdaso com thì bongdaso com 12 tháng tới khả năng sẽ giảm so với bongdaso com hiện tại.

Do từ tháng 4/2021 đến nay (tháng 11/2021) trung bình lược bỏ luôn thấp hơn bongdaso com nên nghiên cứu dự báo bongdaso com sẽ tăng lên trong hai tháng tới, trước khi giảm dần qua các tháng trong năm 2022.

Quan điểm trình bày trong bài viết này là quan điểm riêng của tác giả, không đại diện cho quan điểm của cơ quan công tác.

Tài liệu tham khảo:

1. Bryan, M. F., & Cecchetti, S. G. (1994), Measuring Core Inflation. In e. N. Gregory Mankiw (Ed.), Monetary Policy (pp. 195 - 219): The University of Chicago Press;
2. Bryan, M. F., & Pike, C. J. (1991), Median Price Changes: An Alternative Approach to Measuring Current Monetary Inflation. Federal Reserve Bank of Cleveland, Economic Commentary;
3. Clark, T. E. (2001), Comparing measures of core inflation. Economic Review, 86(Q II);
   Rich, R., & Steindel, C. (2007). A Comparison of Measures of Core Inflation. Economic Policy Review, 13(3).

* Đặng Ngọc Tú - Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia

** Bài đăng trên Tạp chí Tài chính số kỳ 2 tháng 10/2021