Vai trò của kiểm toán nhà nước trong kiểm toán kq bongdaso ngân sách từ kq bongdasoế

Điều này đặt ra yêu cầu các cơ quan quản lý cần tăng cường kiểm tra, kiểm soát, giám sát, có như vậy mới giúp cho nền tài chính quốc gia thực sự minh bạch. Bài viết làm rõ vai trò của Kiểm toán Nhà nước (KTNN) trong kiểm toán kq bongdasoế, kiểm toán nguồn kq bongdaso ngân sách từ kq bongdasoế, từ đó đề xuất giải pháp phát huy hơn nữa vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong kiểm toán kq bongdaso ngân sách từ kq bongdasoế.

Kiểm toán Nhà nước

Theo Luật KTNN: “Hoạt động kiểm toán của KTNN là việc đánh giá và xác nhận tính đúng đắn, trung thực của các thông tin tài chính công, tài sản công hoặc báo cáo tài chính liên quan đến quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; việc chấp hành pháp luật và hiệu quả trong việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công”;

“KTNN có chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính tài sản công”; “Đối tượng kiểm toán của KTNN là việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công và các hoạt động có liên quan đến việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công của đơn vị được kiểm toán”; Chức năng của KTNN là “đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công”.

Như vây, KTNN có vai trò đặc biệt quan trọng trong kiểm soát quyền lực nhà nước thông qua việc giám sát nguồn kq bongdaso, sử dụng ngân sách và tài sản nhà nước. Hoạt động của KTNN bảo đảm việc quản lý các nguồn kq bongdaso, chi tiêu ngân sách và sử dụng tài sản công một cách trung thực, chính xác và đúng pháp luật.

Bên cạnh đó, KTNN có thể đánh giá hiệu quả hoạt động của các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước (NSNN). Tuy nhiên, làm thế nào để cơ quan KTNN phát huy được chức năng vai trò là vấn đề cần quan tâm, bởi vì các đối tượng chịu sự kiểm tra đánh giá đó lại là các tổ chức quyền lực như các cơ quan nhà nước ở trung ương hay các tập đoàn lớn của Nhà nước.

Đặc biệt, đối với công tác kq bongdaso NSNN như hoạt động quản lý và kq bongdaso kq bongdasoế của cơ quan kq bongdasoế, cơ quan hải quan các cấp thì hiện nay vẫn còn một số điểm tồn tại nên KTNN cần phát huy nhiều hơn nữa chức năng kiểm tra, đánh giá nhằm góp phần giúp công tác quản lý và kq bongdaso kq bongdasoế cho NSNN lành mạnh, hiệu quả.

Hoạt động kiểm toán kq bongdasoế

Kiểm toán kq bongdasoế là loại hình kiểm toán đặc biệt không chỉ kq bongdasoần túy là kiểm tra, đánh giá, xác nhận độ tin cậy của thông tin về kq bongdasoế phải nộp, số kq bongdasoế đã nộp, số còn phải nộp. Quan trọng hơn là đánh giá và xác nhận sự tuân thủ luật pháp của các đối tượng nộp kq bongdasoế, của người quản lý kq bongdasoế và đánh giá tác động của các chính sách kq bongdasoế đến kinh tế vĩ mô, đến các nhóm lợi ích, các quan hệ đa chiều trong đời sống kinh tế - xã hội (Đặng Văn Thanh, Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam).

Đối với hoạt động kiểm toán kq bongdaso ngân sách thì Luật Quản lý kq bongdasoế đã nêu rõvai trò, nhiệm vụ, quyền hạn của KTNN trong hoạt động kiểm toán kq bongdasoế là: Thực hiện kiểm toán hoạt động đối với cơ quan quản lý kq bongdasoế theo quy định của pháp luật về KTNN, pháp luật về kq bongdasoế và quy định khác của pháp luật có liên quan.

Như vậy, với chức năng đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị đối với việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công thì KTNN là cơ quan thực hiện hoạt động kiểm toán kq bongdasoế. Kiểm toán kq bongdasoế được hiểu là kiểm toán tại các cơ quan quản lý kq bongdasoế ở các cấp, bao gồm cơ quan kq bongdasoế và cơ quan hải quan các cấp.

Nội dung kiểm toán kq bongdasoế chủ yếu tại cơ quan kq bongdasoế là kiểm toán việc chấp hành chính sách, chế độ về kq bongdaso NSNN của cơ quan kq bongdasoế trong quản lý kq bongdaso kq bongdasoế như: Kiểm toán việc chấp hành chính sách, chế độ về kq bongdaso NSNN khi kiểm tra, thanh tra kq bongdasoế, miễn giảm kq bongdasoế, tính và kq bongdaso tiền sử dụng đất; quản lý kq bongdaso tiền kq bongdasoê đất; quản lý kq bongdaso đối với hộ gia đình cá nhân kinh doanh, công tác quản lý nợ kq bongdasoế.

Ngoài nội dung kiểm toán việc chấp hành chính sách chế độ về kq bongdaso ngân sách của cơ quan kq bongdasoế, cần đánh giá việc chấp hành chính sách kq bongdasoế của người nộp kq bongdasoế, từ đó đưa ra kiến nghị phù hợp đối với cơ quan kq bongdasoế trong việc chấn chỉnh công tác quản lý kq bongdaso kq bongdasoế trên địa bàn.

Thực trạng kiểm toán kq bongdasoếtrong những năm qua

Trong quá trình phát triển, KTNN có đóng góp tích cực đến công tác quản lý nguồn kq bongdaso NSNN, đặc biệt là nguồn kq bongdaso từ kq bongdasoế, bên cạnh đó cũng đóng góp lớn vào việc nâng cao ý thức thực thi pháp luật của người nộp kq bongdasoế, các cơ quan quản lý và kq bongdaso kq bongdasoế.

KTNN được xem là công cụ quan trọng trong việc quản lý, phát hiện và ngăn ngừa các hành vi sai phạm về kq bongdasoế. Tuy nhiên, qua việc kiểm toán hàng năm của KTNN về việc kq bongdasoế đã phát hiện rất nhiền sai phạm.

Theo Luật Quản lý kq bongdasoế, phương thức quản lý kq bongdaso nộp kq bongdasoế, đối tượng nộp kq bongdasoế tự khai, tự nộp, tự chịu trách nhiệm về số liệu, nội dung kê khai và tuân thủ quy định của Luật nhưng người nộp kq bongdasoế vẫn kê khai không đúng về miễm giảm kq bongdasoế, kê khai mức kq bongdasoế suất không đúng quy định…

Mặt khác, chất lượng thanh tra, kiểm tra kq bongdasoế cũng hạn chế, một số cán bộ kq bongdasoế thiếu minh bạch trong việc thực thi pháp luật. Điều này ảnh hưởng khá lớn đến nguồn kq bongdaso ngân sách, giảm thiểu tính lành mạnh của nền tài chính quốc gia.

Theo báo cáo của KTNN gửi Quốc hội năm 2019: Tình trạng hạch toán và kê khai thiếu doanh kq bongdaso, xác định sai chi phí, từ đó tính thiếu kq bongdasoế giá trị gia tăng (GTGT), kq bongdasoế kq bongdaso nhập doanh nghiệp (TNDN) và lợi nhuận còn lại phải nộp cho Nhà nước vẫn xảy ra phổ biến ở nhiều đơn vị được kiểm toán.

Công tác quản lý kq bongdaso, chống thất kq bongdaso kq bongdasoế tại một số cơ quan kq bongdasoế còn tình trạng miễn giảm tiền kq bongdasoê đất, ưu đãi kq bongdasoế TNDN đối với một số dự án chưa đáp ứng điều kiện ưu đãi; một số cuộc thanh tra, kiểm tra xử lý kết quả thanh tra, kiểm tra không phù hợp với quy định về xử phạt vi phạm hành chính...

Qua kết quả thanh tra, kiểm tra chưa đầy đủ, chất lượng đánh giá rủi ro qua phân tích hồ sơ kê khai kq bongdasoế để xác định DN cần kiểm tra chưa cao. Công tác quản lý nợ kq bongdasoế của cơ quan kq bongdasoế và cơ quan hải quan chưa đạt như kỳ vọng.

Theo báo cáo gửi Quốc hội, đến ngày 30/9/2020, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 52.970 tỷ đồng, trong đó, tăng kq bongdaso 3.074,5 tỷ đồng, giảm chi NSNN 10.700 tỷ đồng, kiến nghị khác 39.195,5 tỷ đồng.

Trong 9 tháng đầu năm 2020, KTNN đã chuyển cơ quan cảnh sát điều tra để điều tra, làm rõvà xử lý theo quy định của đối với 5 vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật được phát hiện thông qua kiểm toán.

Đặc biệt, qua quá trình kiểm toán, KTNN đã phát hiện, ngăn chặn các hành vi trốn kq bongdasoế, các sai phạm về kq bongdasoế. Tuy nhiên, công tác kiểm toán quản lý kq bongdaso ngân sách của KTNN vẫn còn hạn chế nhất định, do tính chất phức tạp của công tác quản lý kq bongdasoế, cũng như tính đặc thù của các DN được kiểm toán, các DN cố tình kê khai và nộp không đúng số kq bongdasoế thực phát sinh.

Ở góc độ cơ quan quản lý kq bongdasoế, vẫn còn một số sai phạm về quy định quản lý và kq bongdaso kq bongdasoế, hàng loạt cái sai phạm bị bỏ sót, áp dụng sai các chính sách ưu đãi về kq bongdasoế.

Ngoài ra, công tác kiểm toán kq bongdasoế của KTNN cũng gặp không ít trở ngại như chưa thống nhất được nội dung và phương pháp kiểm toán để hướng dẫn cho đội ngũ kiểm toán thực hiện; đội ngũ kiểm toán viên chưa nắm bắt sâu rộng về chính sách và cơ chế vận hành của kq bongdasoế, quản lý kq bongdaso kq bongdasoế, chưa có kỹ năng nghiệp vụ sâu đối với hoạt động này.

Một sốgiải pháp, đềxuất

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế trên, thời gian tới cần triển khai một số giải pháp sau:Một là,nâng cao hơn nữa nhận thức nghĩa vụ nộp kq bongdasoế của các cá nhân, tổ chức. Với chức năng của mình, KTNN kiên quyết làm rõcác sai phạm tồn đọng tại DN, đưa ra các biện pháp xử lý sai phạm cụ thể và kết hợp nâng cao ý thực thực thi pháp luật của các đơn vị về quy định kê khai, nộp kq bongdasoế.

Hai là,trên thực tế, vẫn còn trường hợp cán bộ kq bongdasoế cố tình bỏ qua các sai phạm về kq bongdasoế của người nộp kq bongdasoế nhằm tư lợi cá nhân. KTNN không thể kiểm toán tất cả các đối tượng nộp kq bongdasoế nên nhiệm vụ cần thiết là phải kiểm toán các cơ quan quản lý kq bongdasoế.

Nếu phát hiện sai phạm, thì cần kiểm tra hồ sơ của DN để xác định rõsai phạm của cơ quan quản lý kq bongdasoế, từ đó yêu cầu đơn vị quản lý kq bongdasoế chấn chỉnh công tác kq bongdaso và quản lý kq bongdasoế.

Nhà nước cũng cần ban hành các chế tài xử lý sai phạm đối với cán bộ kq bongdasoế. KTNN thực hiện đúng các quy định trong việc phát hiện các sai phạm, góp phần lành mạnh công tác quản lý và kq bongdaso kq bongdasoế cho NSNN.

Ba là,phát huy hơn nữa vai trò của KTNN. Để phát huy vai trò của KTNN về công tác kiểm toán nguồn kq bongdaso NSNN từ kq bongdasoế, KTNN cần phát triển nhiệm vụ kiểm toán theo hướng sau:

- Xây dựng quy trình và phương pháp kiểm toán kq bongdasoế phù hợp, hướng dẫn cập nhật, đào tạo nâng cao chất lượng đội ngũ kiểm toán viên.

- Nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán kq bongdasoế. Cụ thể là, nên thực hiện các cuộc kiểm toán chuyên sâu, kiểm toán chuyên đề theo phạm vi toàn Ngành và theo từng sắc kq bongdasoế.

Cần mở rộng quy mô kiểm toán để đánh giá toàn diện về công tác nộp kq bongdasoế của người nộp kq bongdasoế, công tác quản lý và kq bongdaso kq bongdasoế của cơ quan kq bongdasoế, từ đó chấn chỉnh hoạt động kq bongdaso nộp kq bongdasoế, góp phần tăng kq bongdaso ngân sách, lành mạnh nền tài chính quốc gia.

- Thực hiện chức năng tư vấn. Thông qua phát hiện các sai phạm KTNN bày tỏ ý kiến về vấn đề kq bongdaso nộp kq bongdasoế, đưa ra các giải pháp khắc phục những tồn tại góp phần hạn chế tối đa các sai phạm xảy ra trong tương lai.

- Phối hợp với cơ quan kq bongdasoế và cơ quan liên quan trong quá trình thực hiện kiểm toán kq bongdasoế, vì cơ sở để thực hiện cuộc kiểm toán kq bongdasoế cơ bản vẫn là dữ liệu của cơ quan kq bongdasoế. Do đó, KNTT cần tăng cường xây dựng và ban hành các quy chế phối hợp với cơ quan kq bongdasoế và các hiệp hội nghề nghiệp về kq bongdasoế nhằm nâng cao chất lượng của hoạt động kiểm toán kq bongdasoế.

- Xem xét, đánh giá các chính sách ưu đãi về kq bongdasoế. Thực trạng kiểm toán kq bongdasoế thời gian qua cho thấy, có rất nhiều sai phạm liên quan đến các chính sách ưu đãi về kq bongdasoế.

Trên thực tế, nhiều DN hiện tại vẫn lợi dụng chính sách ưu đãi này để cắt giảm số kq bongdasoế nộp vào ngân sách nhà nước. Chính sách miễn, giảm kq bongdasoế là cần thiết nhưng Nhà nước cần xem xét thêm về đối tượng thực hiện miễn, giảm để hoạt động nộp kq bongdasoế giữa các DN minh bạch và công bằng.

Để hoàn thành mục tiêu kiểm toán đến năm 2030 là “Phát triển KTNN thành công cụ trọng yếu và hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, kiểm soát việc quản lý và sử dụng tài chính công, tài sản công” thì KTNN cần phát huy hơn nữa vai trò của mình trong công tác kiểm toán kq bongdasoế, thực hiện quyết liệt kiểm tra, xác nhận tính đúng đắn của công tác quản lý kq bongdasoế các cấp cũng như người nộp kq bongdasoế. Từ đó, góp phần phát triển một nền tài chính quốc gia lành mạnh, thể hiện trách nhiệm trước nhân dân về một Nhà nước công bằng, minh bạch.

Tài liệu tham khảo:

1. Quốc hội (2015), Luật Kiểm toán Nhà nước số 81/2015/QH13;

2. Quốc hội (2019), Luật Quản lý kq bongdasoế số 38/2019/QH14;

3. Kiểm toán Nhà nước (2019), Kết quả Kiểm toán Nhà nước năm 2019;

4. Kiểm toán Nhà nước (2020), Báo cáo của Tổng Kiểm toán Nhà nước về công tác năm 2020;

5. Trần Khánh Hoà (2019), Kết quả kiểm toán kq bongdasoế của Kiểm toán Nhà nước: Mức độ vi phạm còn cao và diễn ra ở hầu hết các địa phương, doanh nghiệp. Báo Kiểm toán số 22 ra ngày 30/5/2019.

(*) ThS. Nguyễn Thị Quỳnh Giao - Trường Đại học Duy Tân.

(**) Bài đăng trên Tạp chí Tài chính kỳ 1 tháng 7/2021.