Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là công cụ hiệu quả và quan trọng để giảm tiêu dùng thuốc lá
(Tài chính) Theo điều tra toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành (GATS 2010), Việt Nam nằm trong nhóm 15 nước có số người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới. Tỷ lệ hút thuốc lá cao đã gây ra các tác hại rất lớn về mặt sức khỏe và kinh tế xã hội.

Điều tra tại bệnh viện K vừa qua cho thấy, tỷ lệ bệnh nhân ung thư phổi có hút bongdaso com tv lá lên tới 96,8%; số ca bệnh tật và tử vong sớm do sử dụng bongdaso com tv lá chiếm 12% tổng gánh nặng bệnh tật. Hút bongdaso com tv lá còn gây tổn thất lớn về kinh tế: năm 2012, người dân đã bỏ ra tới 22 nghìn tỷ đồng để mua bongdaso com tv lá, gần bằng tổng chi phí điều trị và tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm mới cho chỉ 5 nhóm bệnh ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa-hô hấp trên, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhồi máu cơ tim, đột quy, những nhóm bệnh liên quan bongdaso com tv lá gây ra.
Theo GS., TS. Lương Ngọc Khuê Chánh Văn phòng chương trình phòng chống tác hại bongdaso com tv lá, Cục trưởng Cục Khám chữa bệnh Bộ Y tế, trước tình hình sử dụng bongdaso com tv lá rất phổ biến và gánh nặng bệnh tật cũng như kinh tế lớn như vậy, việc thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm kiểm soát tiêu dùng bongdaso com tv lá là hết sức cần thiết. Việt Nam đã thể hiện các cam kết của mình thông qua việc phê chuẩn Công ước Khung về Kiểm soát bongdaso com tv lá của Tổ chức Y tế thế giới năm 2004 và ban hành Luật Phòng, chống tác hại bongdaso com tv lá; Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệtChiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của bongdaso com tv lá đến năm 2020, trong đó quy định rõ mục tiêu đến năm 2020 là giảm tỷ lệ hút bongdaso com tv của thanh thiếu niên từ 26% xuống 18%, tỷ lệ hút bongdaso com tv nam giới giảm từ 47,4% xuống 39%, tỷ lệ hút bongdaso com tv nữ giới xuống dưới 1,4%.
GS., TS. Lương Ngọc Khuê cho biết thêm, để thực hiện mục tiêu giảm tỷ lệ hút bongdaso com tv của chiến lược quốc gia, theo kinh nghiệm của quốc tế một trong những biện pháp quan trọng nhất là sử dụng công cụ thuế đối với các sản phẩm bongdaso com tv lá. Điều 6 trong Công ước Khung về Kiểm soát bongdaso com tv lá cũng ghi rõcác biện pháp về giá và thuế là công cụ hiệu quả và quan trọng để giảm tiêu dùng bongdaso com tv lá.Kinh nghiệm các nước thành công trong phòng chống tác hại bongdaso com tv lá cũng cho thấy biện pháp thuế đóng góp tới 50 - 60% vào việc giảm tiêu dùng bongdaso com tv lá. Song song với các biện pháp tuyên truyền, quản lý của hành lang pháp lý và chế tài để quản lý, phòng chống tác hại bongdaso com tv lá đã và đang được nhà nước hoàn thiện. Đặc biệt trong dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đang được Quốc hội thảo luận và dự kiến thông qua tại kỳ họp này cũng quyết định về mức tăng thuế TTĐB đối với sản phẩm bongdaso com tv lá. Theo dự thảo Luật Thuế TTĐB: từ 1.1.2016, tăng thuế TTĐB đối với bongdaso com tv lá từ 65% lên 70%; từ 1.1.2019: tăng thuế TTĐB đối với bongdaso com tv lá từ 70% lên 75%.
Tuy vậy, theo các chuyên gia, thì mức tăng này còn thấp và sẽ có những tác động đến tiêu dùng và tỷ lệ sử dụng bongdaso com tv lá, tổng thu thuế sản phẩm bongdaso com tv lá. Cụ thể, tiêu dùng bongdaso com tv lá chỉ giảm nhẹ trong các năm 2016, 2019, nhưng tăng trở lại ngay vào các năm sau năm tăng thuế và xét cho cả giai đoạn 2014 - 2020 thì tiêu dùng bongdaso com tv lá vẫn tiếp tục tăng. Tỷ lệ hút bongdaso com tv của nam giới hầu như không giảm và giữ nguyên ở mức 47,4% từ năm 2014 đến năm 2020. Trong khi mục tiêu của Chiến lược Quốc gia về giảm tỷ lệ hút bongdaso com tv của nam giới là từ 47,4% năm 2012 xuống 39% vào năm 2020. So với năm 2014, Tổng thu thuế bongdaso com tv lá năm 2016 tăng thêm khoảng 4.000 tỷ đồng, năm 2019 tăng khoảng 10.800 tỷ đồng. Tăng thu ngân sách không nhiều, nguồn thu ngân sách tăng ở tất cả các năm, nhưng tăng nhẹ, và phần lớn do trượt giá - mức tăng thực là không cao. Thực tế với mức độ tăng thuế 5% theo dự thảo Luật thì chỉ khiến cho giá bán lẻ thực tế tăng trung bình khoảng 1%/năm cho cả giai đoạn 2015 - 2020. Trong khi thu nhập bình quân đầu người tăng khoảng 4,8% năm, như vậy mức tăng thuế chưa theo kịp mức tăng thu nhập. Vì vậy có thể thấy mức đề xuất tăng của dự thảo Luật vẫn chưa thể kiểm soát được sự gia tăng của sức mua và giảm nhu cầu sử dụng bongdaso com tv lá.
Theo tính toán của các chuyên gia và Tổ chức Y tế thế giới cho thấy, với mức tăng chỉ 5% thì tới năm 2020, tỷ lệ người hút bongdaso com tv vẫn ở mức 47,4%; tiêu dùng bongdaso com tv lá sẽ tiếp tục gia tăng do dân số tăng. Như vậy với mức tăng thuế theo dự thảo của Luật thuế tiêu thụ đặc biệt hiện nay sẽ không làm hạn chế được sức mua và sử dụng bongdaso com tv lá vẫn sẽ tăng trong thời gian tới.
Bên cạnh đó, lộ trình thuế 2015-2018 là phải đạt được mục tiêu củaChiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của bongdaso com tv lá đến năm 2020, là giảm tỷ lệ hút bongdaso com tv của nam giới từ 47,4% xuống 39% vào năm 2020. Để đạt mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ hút bongdaso com tv, theo tính toán của các chuyên gia của tổ chức Y tế thế giới và Ngân hàng Thế giới, từ 1.1.2015, mức thuế TTĐB đối với bongdaso com tv lá phải tăng từ 65% lên 105%; từ 1.1.2018 từ 105% lên 145% mới phù hợp. Việc tăng thuế ở mức 105% vào năm 2015 và 145% vào năm 2018 vẫn bảo đảm mức tăng thu ngân sách. Cụ thể, Tổng thu ngân sách từ tăng thuế bongdaso com tv lá trong giai đoạn 2015 - 2018 là 230.494 tỷ đồng, cao hơn mức thu theo phương án trong dự thảo Luật là 76.074 tỷ đồng. Các bằng chứng quốc tế cũng phù hợp với tính toán của nhóm chuyên gia. Ở Thái Lan với lộ trình tăng thuế rất mạnh, thu ngân sách từ thuế bongdaso com tv lá tăng 300% sau 20 năm, khoảng 1,9 tỷ USD/năm và làm tỷ lệ hút bongdaso com tv giảm khoảng 2%/một năm và các doanh nghiệp bongdaso com tv lá vẫn hoạt động có hiệu quả. So sánh với Thái Lan thì tỷ lệ thuế TTĐB đối với sản phẩm bongdaso com tv lá của Việt Nam còn rất thấp. Với mức thuế suất TTĐB tăng từ 65% như hiện nay lên 105% thì tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ cũng chỉ tăng từ 41% lên 50,5%, thấp hơn nhiều so với khuyến cáo của WB, WHO (66-80%).
Cả nước có 15,3 triệu người trên 15 tuổi hút bongdaso com tv, tỷ lệ nam giới hút bongdaso com tv là 47,4%; 33 triệu người không hút bongdaso com tv bị tiếp xúc thụ động với khói bongdaso com tv; 5 triệu người không hút bongdaso com tv bị tiếp xúc thụ động với khói bongdaso com tv tại nơi làm việc trong nhà. Đặc biệt, tỷ lệ cao người hút bongdaso com tv khi còn trẻ: 56% người hút bongdaso com tv ở bắt đầu hút trước tuổi 20, 17% học sinh lứa tuổi 13-15 từng sử dụng bongdaso com tv lá, cứ 5 em có một em thử hút bongdaso com tv trước tuổi lên 10.
Điều tra toàn cầu về sử dụng bongdaso com tv lá ở người trưởng thành (GATS) là điều tra hộ gia đình bằng phương pháp nghiên cứu chuẩn hóa toàn cầu thực hiện trên thế giới từ 2/2007. GATS được tiến hành tại 14 nước: Bangladesh, Brazil, Trung Quốc, Ai Cập, Ấn Độ, Mexico, Philippines, Ba Lan, Liên bang Nga, Thái Lan, Thổ Nhĩ kỳ, Ucraina và Việt Nam. Đây là những nước có tới hơn một nửa số người hút bongdaso com tv lá sinh sống và phải gánh chịu nghiêm trọng nhiều tác hại do sử dụng bongdaso com tv lá.
GATS sẽ giúp các nước này thu thập được số liệu về tình hình sử dụng bongdaso com tv lá và các biện pháp kiểm soát sử dụng bongdaso com tv lá ở những người trên 15 tuổi.