Phân loại bongdaso phí trong kế toán quản trị và phương pháp hạch toán bongdaso phí tại doanh nghiệp

Phân loại bongdaso phí trong kế toán quản trị

bongdaso phí là một trong những yếu tố trung tâm của công tác quản lý hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp (DN). Trong kế toán tài chính, bongdaso phí được hiểu theo nghĩa là những hao phí mà DN bongdaso ra có thể đo lường được bằng tiền tệ để đạt được mục tiêu kinh doanh của DN. Tùy theo mục đích, bongdaso phí trong kế toán tài chính có thể được phân loại theo yếu tố bongdaso phí, theo khoản mục bongdaso phí hoặc theo quan hệ với báo cáo tài chính.

Do mục đích của kế toán quản trị là cung cấp thông tin thích hợp, hữu ích, kịp thời cho việc ra quyết định của nhà quản trị nên trong kế toán quản trị, thuật ngữ bongdaso phí được sử dụng linh hoạt theo từng mục đích và nhu cầu sử dụng thông tin của nhà quản trị trong từng tình huống cụ thể. Trong mỗi tình huống, việc xác định và tính toán bongdaso phí cũng khác nhau:

- Phân loại bongdaso phí theo đối tượng hạch toán bongdaso phí:Căn cứ vào khả năng quy nạp bongdaso phí cho từng đối tượng hạch toán bongdaso phí, bongdaso phí được phân loại thành bongdaso phí trực tiếp và bongdaso phí gián tiếp. Trong đó, bongdaso phí trực tiếp là những bongdaso phí có thể xác định và hạch toán cho từng đối tượng hạch toán bongdaso phí một cách đơn giản và hiệu quả ngay từ khi phát sinh bongdaso phí. Ngược lại, bongdaso phí gián tiếp là những bongdaso phí không thể xác định được hao phí cho từng đối tượng hạch toán bongdaso phí một cách đơn giản và hiệu quả. Để xác định bongdaso phí cho từng đối tượng hạch toán bongdaso phí, trước hết kế toán phải tập hợp bongdaso phí theo từng phân xưởng hoặc bộ phận sau đó phân bổ cho các đối tượng hạch toán bongdaso phí dựa trên cơ sở phân bổ bongdaso phí. Cách phân loại này giúp cho người sử dụng hiểu rõ vai trò của từng loại bongdaso phí trong hoạt động của DN và phương pháp hạch toán bongdaso phí cho các đối tượng hạch toán bongdaso phí.

- Phân loại bongdaso phí theo quan hệ với quá trình sản xuất:Theo cách phân loại này, bongdaso phí được chia thành bongdaso phí sản xuất và bongdaso phí ngoài sản xuất. bongdaso phí sản xuất bao gồm những bongdaso phí phát sinh trong quá trình sản xuất của DN như: bongdaso phí vật liệu trực tiếp, bongdaso phí nhân công trực tiếp và bongdaso phí sản xuất chung. Khi quá trình sản xuất hoàn thành, các bongdaso phí sản xuất được tính vào giá thành sản phẩm. bongdaso phí ngoài sản xuất là những bongdaso phí phát sinh liên quan đến các hoạt động bán hàng và quản lý DN.

- Phân loại bongdaso phí theo quan hệ với báo cáo tài chính:Dựa vào mối quan hệ của bongdaso phí với các báo cáo tài chính, bongdaso phí được chia thành bongdaso phí sản phẩm và bongdaso phí thời kỳ. bongdaso phí sản phẩm là những bongdaso phí được tính vào giá thành sản phẩm. Các bongdaso phí này phát sinh trong quá trình sản xuất của DN. Khi quá trình sản xuất hoàn thành, các bongdaso phí phát sinh trong quá trình sản xuất được tính vào giá thành sản phẩm hoàn thành và trở thành giá thành của sản phẩm nhập kho. Giá trị thành phẩm nhập kho được trình bày trên bảng cân đối kế toán. Khi sản phẩm được bán, bongdaso phí thành phẩm tồn kho được trở thành giá vốn hàng bán trên báo cáo kết quả kinh doanh.

bongdaso phí ngoài sản xuất bao gồm bongdaso phí bán hàng và bongdaso phí quản lý DN, trong quan hệ với các báo cáo tài chính được gọi là bongdaso phí thời kỳ. Các bongdaso phí này phát sinh ở kỳ nào thì được coi là bongdaso phí hoạt động trên báo cáo kết quả kinh doanh của kỳ đó.

Phân loại theo mối quan hệ của bongdaso phí với khối lượng hoạt động:Theo cách phân loại này, bongdaso phí được chia thành bongdaso phí biến đổi và bongdaso phí cố định. bongdaso phí biến đổi là những bongdaso phí mà tổng của nó thay đổi khi khối lượng hoạt động thay đổi. bongdaso phí biến đổi có 2 loại là bongdaso phí báo cáo tỷ lệ và bongdaso phí biến đổi bậc thang. bongdaso phí biến đổi tỷ lệ là những bongdaso phí thay đổi tỷ lệ thuận với khối lượng hoạt động. Khi khối lượng hoạt động tăng lên 1 đơn vị thì bongdaso phí biến đổi cũng tăng lên tương ứng. Các bongdaso phí này thường là bongdaso phí vật liệu chính, bongdaso phí nhân công trực tiếp tính theo đơn vị sản phẩm... Khi tính cho 1 đơn vị khối lượng hoạt động thì bongdaso phí biến đổi là không đổi.

bongdaso phí biến đổi bậc thang là những bongdaso phí chỉ thay đổi khi khối lượng hoạt động thay đổi đến một phạm vi nhất định, chẳng hạn, bongdaso phí nhân công hỗ trợ sản xuất, bongdaso phí công cụ, dụng cụ... Các bongdaso phí này không thay đổi khi khối lượng hoạt động tăng lên 1 đơn vị mà chỉ thay đổi khi khối lượng hoạt động tăng lên đến một mức nào đó. Giả sử, mỗi công nhân phụ phục vụ cho 3 công nhân sản xuất thì khi số lượng công nhân sản xuất vượt quá 3 người mới cần có thêm 1 công nhân phụ.

bongdaso phí cố định là những bongdaso phí mà tổng của nó không thay đổi khi khối lượng hoạt động thay đổi trong phạm vi phù hợp. Phạm vi phù hợp là phạm vi nằm trong giới hạn công suất của máy móc, thiết bị, dây chuyền sản xuất, nhà xưởng...

Việc phân loại là bongdaso phí biến đổi hay cố định phụ thuộc vào cơ sở hoạt động được lựa chọn. Trong thực tế, không phải khi nào cũng có thể xác định được các bongdaso phí biến đổi và bongdaso phí cố định. Một số loại bongdaso phí có thể bao gồm bongdaso phí cố định và bongdaso phí biến đổi. Chẳng hạn như bongdaso phí điện gồm bongdaso phí điện thắp sáng là bongdaso phí cố định, điện chạy máy là bongdaso phí biến đổi tính theo số lượng sản phẩm hoặc số giờ máy chạy. Khi đó, có thể sử dụng các phương pháp phân tích bongdaso phí để tách riêng bongdaso phí hỗn hợp thành bongdaso phí biến đổi và bongdaso phí cố định. Các phương pháp được sử dụng để tách bongdaso phí hỗn hợp thành bongdaso phí cố định và bongdaso phí biến đổi thường bao gồm: phương pháp cực đại – cực tiểu, phương pháp đồ thị phân tán và phương pháp bình phương bé nhất.

Phương pháp cực đại cực tiểu lấy chênh lệch bongdaso phí ở mức hoạt động cao nhất và thấp nhất chia cho chênh lệch số lượng đơn vị hoạt động của 2 mức hoạt động này để tính ra bongdaso phí biến đổi cho một đơn vị hoạt động. Từ kết quả bongdaso phí biến đổi cho một đơn vị hoạt động tính được, có thể tính ra bongdaso phí cố định theo công thức:

bongdaso phí cố định = bongdaso phí hỗn hợp ở mức hoạt động i - (bongdaso phí biến đổi đơn vị × i)

Phương pháp cực đại - cực tiểu tuy đơn giản nhưng ít chính xác vì việc xác định bongdaso phí cố định và bongdaso phí biến đổi chỉ dựa vào 2 điểm cực đại và cực tiểu. Để khách phục nhược điểm này, người ta sử dụng phương pháp đồ thị phân tán hoặc phương pháp bình phương bé nhất.

Phương pháp đồ thị phân tán sử dụng tất cả các điểm dữ liệu quan sát được để vẽ đồ thị thành các điểm phân tán trên mặt phẳng tọa độ. Tiếp theo kẻ một đường thẳng chia đôi các điểm trên mặt phẳng tọa độ thành 2 phần đều nhau. Đường thẳng cắt trục tung ở đâu thì đó là bongdaso phí cố định. Dựa trên kết quả bongdaso phí cố định để tính bongdaso phí biến đổi trên một đơn vị theo công thức:

Tổng bongdaso phí biến đổi ở mức i = bongdaso phí hỗn hợp ở mức hoạt động i - bongdaso phí cố định

bongdaso phí biến đổi đơn vị = Tổng bongdaso phí biến đổi ở mức i : Số đơn vị hoạt động mức i

Phương pháp bình phương bé nhất:

Phương pháp này xác định bongdaso phí biến đổi và bongdaso phí cố định dựa trên việc giải hệ phương trình 2 biến.

Từ phương trình Y¬i = a + b. Xi, với n lần quan sát, ta có hệ phương trình chuẩn 2 biến sau:

∑XiYi = a.∑Xi + b.∑Xi2 (1)

∑Yi = n.a + b.∑Xi (2)

Trong đó:

Yi: Biến phụ thuộc - Phản ảnh bongdaso phí hỗn hợp ở mức độ hoạt động Xi.

Xi: Biến độc lập - Phản ánh mức độ hoạt động i

b: Độ dốc đường tuyến tính - Phản ánh bongdaso phí biến đổi đơn vị.

a: Hằng số - Phản ánh tổng bongdaso phí biến đổi trong bongdaso phí hỗn hợp

n: Số lần xuất hiện biến số độc lập X

Để giải phương trình chuẩn nhằm xác định các thông số a và b, người ta sử dụng phương pháp thế như sau:

Lấy phương trình (1) nhân với phần tử trục n của phương trình (2), được phương trình (3):

∑XiYi .n= n.a.∑Xi + n.b.∑Xi2 (3)

Lấy phương trình (2) nhân với phần tử trục ∑Xi của phương trình (1) được phương trình (4)

∑XiYi = n.a ∑Xi+ b.∑Xi2 (4)

Lấy phương trình (3) trừ đi (-) phương trình (4) ta có phương trình mới chỉ còn biến số b:

∑XiYi = b∑Xi2 = b = ∑Yi/ ∑Xi

Thay b vào 1 trong 2 phương trình trên ta được trị số của a, từ đó xây dựng được phương trình dự toán bongdaso phí hỗn hợp có dạng Y = a + b.X

Mức độ áp dụng một số phương pháp hạch toán bongdaso phí của các doanh nghiệp Việt Nam

Qua kết quả khảo sát gần 500 DN trong cả nước thuộc các lĩnh vực kinh doanh: Dịch vụ, sản xuất, thương mại, xây dựng, đa ngành… với nhiều loại hình, quy mô khác nhau cho thấy, tỷ lệ và mức độ áp dụng các phương pháp hạch toán bongdaso phí có sự khác nhau đáng kể. Cụ thể:

Các DN áp dụng hạch toán bongdaso phí theo sản phẩm bongdasoếm tỷ lệ 66,1% các DN trả lời khảo sát. Tỷ lệ áp dụng cao nhất là các DN xây dựng (93,3%), thứ hai là các DN sản xuất (77,6%). Các DN thương mại và dịch vụ áp dụng với tỷ lệ thấp lần lượt là 28,9% và 23,1%. Các DN đa ngành áp dụng ở mức trung bình (50%).

Tương tự, tỷ lệ hạch toán bongdaso phí theo sản phẩm, tỷ lệ hạch toán bongdaso phí theo bộ phận tính chung cho các DN trả lời khảo sát là 30,9%. Tỷ lệ áp dụng cao vẫn là các DN xây dựng (46,6%) và DN sản xuất (30,3%). Các DN thương mại và dịch vụ vẫn có tỷ lệ áp dụng thấp nhất là 8,2% và 19,2%. Các DN đa ngành vẫn áp dụng ở tỷ lệ trung bình giữa hai nhóm trên (26,7%).

Ngược lại, đa số các DN thương mại và dịch vụ lại áp dụng hạch toán bongdaso phí toàn DN. Tỷ lệ áp dụng đối tượng hạch toán bongdaso phí này trong các DN thương mại và dịch vụ lần lượt là 62,9% và 76,9%. Các DN đa ngành hạch toán bongdaso phí theo đối tượng này cũng ở mức khá cao (68,3%), có thể do quy mô nhỏ dẫn đến các DN áp dụng phổ biến đối tượng hạch toán này.

Tỷ lệ áp dụng phương pháp hạch toán giá thành theo bongdaso phí biến đổi trong các DN được khảo sát khá thấp. Tỷ lệ áp dụng chung trong các DN trả lời khảo sát là 26,1%. Tỷ lệ áp dụng cao nhất trong các DN dịch vụ (42,3%), tiếp đó là các DN đa ngành (40,0%). Tỷ lệ áp dụng phương pháp tính giá thành theo bongdaso phí biến đổi trong các DN sản xuất đứng thứ ba (34,2%). Trong các DN xây dựng tỷ lệ này khá thấp (21,3%).

Mức độ hạch toán theo sản phẩm cũng giảm dần giữa các DN. Đứng đầu là các DN xây dựng có mức độ hạch toán bongdaso phí theo sản phẩm đạt điểm trung bình là 4,46/5 điểm. Đứng thứ hai về mức độ áp dụng hạch toán bongdaso phí theo sản phẩm là các DN sản xuất, với điểm trung bình là 4,30 điểm. Các DN thương mại và dịch vụ có mức áp dụng rất thấp, lần lượt là 2,18 và 1,96 điểm. Các DN đa ngành áp dụng ở mức trung bình 3,03 điểm.

Mức độ hạch toán bongdaso phí theo bộ phận trong các DN còn thấp hơn so với hạch toán bongdaso phí theo sản phẩm. Ngoài các DN xây dựng áp dụng hạch toán theo bộ phận đạt mức trung bình, các DN còn lại đều dưới 3 điểm. Thấp nhất là các DN thương mại với điểm trung bình là 1,57 điểm.

Mức độ áp dụng hạch toán bongdaso phí toàn DN cao nhất là các DN dịch vụ với điểm trung bình đạt 4,24 điểm. Trong các DN khác, mức áp dụng phương pháp này đều đạt ở mức trung bình.

Mức độ áp dụng tính giá thành theo bongdaso phí biến đổi trong các DN Việt Nam nhìn chung khá thấp. Ngoài các DN dịch vụ đạt điểm trung bình là 3,04, các DN còn lại có điểm trung bình đều dưới 3. Điều này chứng tỏ phương pháp hạch toán bongdaso phí này còn chưa phổ biến ở Việt Nam.

Tóm lại, bongdaso phí ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận, tài sản cũng như sự tồn tại và phát triển của DN. Việc hiểu biết đầy đủ khoa học về bongdaso phí, nắm vững bản chất của bongdaso phí phát sinh trong phạm vi quản lý giúp nhà quản trị có thể kiểm soát và sử dụng chúng như là một công cụ để nâng cao kết quả sản xuất kinh doanh. Đối với các DN Việt Nam, mức độ áp dụng các phương pháp kế toán quản trị bongdaso phí nói chung còn thấp. Vì vậy, việc nghiên cứu để vận dụng các phương pháp kế toán quản trị bongdaso phí cho phù hợp với đặc điểm sản xuất và quy mô của DN là hết sức cần thiết, giúp các DN Việt Nam sử dụng hiệu quả các nguồn lực, từ đó nâng cao được vị thế cạnh tranh.