Cải cách chính sách bảo hiểm xã hội hướng tới bao phủ toàn dân
Bảo đảm an sinh xã hội, thúc đẩy tiến bộ và công bằng xã hội vừa là mục tiêu, vừa là động lực đối với sự phát triển bền vững của một đất nước, thể hiện bản chất tốt đẹp của một chế độ xã hội. Trong đó, chính sách bảo hiểm xã hội luôn được coi là trụ cột của hệ thống an sinh xã hội. Và đây cũng là một trong những nội dung quan trọng mà Hội nghị Trung ương 7 khóa XII đề cập tới.

Vài nét khái quát về quá trình hoàn thiện chính sách
Xác định tầm quan trọng của bảo hiểm xã hội (bongdaso danh sách các trận đấu), Đảng và Nhà nước ta luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề này. Những chính sách về bongdaso danh sách các trận đấu không ngừng được bổ sung, hoàn thiện cùng với quá trình đổi mới, phát triển và hội nhập quốc tế.
Hệ thống pháp luật về bongdaso danh sách các trận đấu ngày càng phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giúp cho bongdaso danh sách các trận đấu đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần ngày càng quan trọng vào nhiệm vụ bảo đảm an sinh xã hội, phát triển bền vững đất nước.
Trong thời kỳ kinh tế kế hoạch hóa tập trung, bao cấp và những năm đầu của thời kỳ đổi mới kinh tế, chính sách bongdaso danh sách các trận đấu chỉ được thực hiện đối với cán bộ, công chức, công nhân, viên chức nhà nước; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan, binh sĩ Quân đội nhân dân và Công an nhân dân.
Chuyển sang nền kinh tế thị trường, nhất là từ năm 1995, chính sách bongdaso danh sách các trận đấu ở nước ta có sự thay đổi rõ nét với việc Chính phủ ban hành Điều lệ Bảo hiểm xã hội áp dụng đối với công chức, công nhân viên chức nhà nước và mọi người lao động theo loại hình bongdaso danh sách các trận đấu bắt buộc; sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan, binh sĩ Quân đội nhân dân và Công an nhân dân.
Đối tượng tham gia bongdaso danh sách các trận đấu được mở rộng đến người lao động trong các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế: từ năm 1998 mở rộng đến người lao động chuyên trách ở cấp xã; năm 2003 mở rộng đến người lao động có hợp đồng lao động từ 3 tháng trở lên, người lao động trong hộ sản xuất, kinh doanh cá thể, tổ hợp tác.
Năm 2006, thực hiện Nghị quyết Đại hội IX của Đảng, Quốc hội khóa XI đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (số 71/2006/QH11, ngày 29/6/2016) có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2007. Riêng bongdaso danh sách các trận đấu tự nguyện có hiệu lực từ ngày 01/01/2008 và Bảo hiểm thất nghiệp có hiệu lực từ ngày 01/01/2009.
Đối tượng tham gia bongdaso danh sách các trận đấu được mở rộng đến người lao động thuộc mọi thành phần kinh tế làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 3 tháng trở lên, áp dụng với tất cả các tổ chức, cá nhân có thuê mướn, sử dụng và trả công cho người lao động. Để nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác bongdaso danh sách các trận đấu, bảo hiểm y tế (BHYT), ngày 22/11/2012 Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW về“Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế giai đoạn 2012 - 2020”.
Ngày 20/11/2014, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (số 58/2014/QH13), có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2016, theo đó mở rộng đối tượng tham gia bongdaso danh sách các trận đấu bắt buộc với người làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên, người lao động là công dân nước ngoài vào làm việc tại Việt Nam (từ ngày 01/01/2018), người Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng lao động và người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn.
Sự hoàn thiện về chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về bongdaso danh sách các trận đấu đã giúp hệ thống chính sách bongdaso danh sách các trận đấu, các quan hệ bongdaso danh sách các trận đấu được thiết kế, điều chỉnh và vận hành ngày càng phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Chính sách bongdaso danh sách các trận đấu từng bước khẳng định và phát huy vai trò trụ cột của hệ thống an sinh xã hội, là sự bảo đảm thay thế cho người lao động giải quyết những rủi ro trong cuộc sống khi ốm đau, bệnh tật, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, mất việc làm cũng như khi đến tuổi già không còn khả năng lao động.
Quỹ Bảo hiểm xã hội đã trở thành quỹ an sinh lớn nhất, hoạt động theo nguyên tắc “đóng - hưởng”, chia sẻ giữa các thế hệ và giữa những người tham gia bongdaso danh sách các trận đấu.
Hiện nay, hệ thống chính sách bongdaso danh sách các trận đấu đã bao quát hầu hết các chế độ bongdaso danh sách các trận đấu theo thông lệ quốc tế. Bảo hiểm xã hội đang thực hiện 8/9 chế độ bongdaso danh sách các trận đấu theo thông lệ của các nước và Công ước số 102 (năm 1952) của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) về những quy phạm an sinh xã hội tối thiểu.
Số người tham gia bongdaso danh sách các trận đấu tăng hơn 2,3 lần kể từ ngày 1/1/2007 (thời điểm Luật bongdaso danh sách các trận đấu số 71/2006/QH11 có hiệu lực), đến ngày 31/12/2017 là gần 13,9 triệu người (trong đó, tham gia bongdaso danh sách các trận đấu bắt buộc là 13,6 triệu người, tham gia bongdaso danh sách các trận đấu tự nguyện là 0,3 triệu người), số người tham gia bảo hiểm tự nguyện là 11,7 triệu người. Cùng với việc tăng số người tham gia, thì số lượng người hưởng chế độ bongdaso danh sách các trận đấu cũng không ngừng tăng lên.
Năm 2017, bongdaso danh sách các trận đấu đang thực hiện chế độ, chính sách cho trên 3 triệu người hưởng chế độ hưu trí, bongdaso danh sách các trận đấu hằng tháng; trong năm có 9,1 triệu lượt người hưởng chế độ ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe; 0,7 triệu lượt người hưởng chế độ trợ cấp thất nghiệp; hơn 56 nghìn người hưởng chế độ tai nạn, bệnh nghề nghiệp hằng tháng.
Tổng số thu - chi bongdaso danh sách các trận đấu tăng nhanh qua các năm, số thu bongdaso danh sách các trận đấu năm 2017 là 198.658 tỷ đồng, gấp hơn 12 lần so với thời điểm ngày 01/01/2007 và số chi bongdaso danh sách các trận đấu, bảo hiểm thất nghiệp năm 2017 là trên 180.000 tỷ đồng.
Mô hình tổ chức hệ thống bongdaso danh sách các trận đấu cũng được đổi mới hoàn thiện và ngày càng đáp ứng tốt hơn yêu cầu của công tác bongdaso danh sách các trận đấu. Việc tách cơ quan bongdaso danh sách các trận đấu ra khỏi hệ thống cơ quan quản lý nhà nước đã phát huy được vai trò và hiệu quả trong từng khâu thiết kế, xây dựng, hoạch định chính sách đến tổ chức thực hiện, thu chi và quản lý quỹ bongdaso danh sách các trận đấu.
Mô hình tổ chức hệ thống bongdaso danh sách các trận đấu với việc hình thành các đại lý bongdaso danh sách các trận đấu đã từng bước tiếp cận được xu hướng phát triển bongdaso danh sách các trận đấu trên thế giới, cùng với việc đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin giúp người dân và doanh nghiệp tiếp cận, tham gia và thụ hưởng chính sách bongdaso danh sách các trận đấu ngày càng dễ dàng và thuận tiện.
Bên cạnh những kết quả đạt được, bongdaso danh sách các trận đấu vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, yếu kém nhất định:
- Quy mô tham gia bongdaso danh sách các trận đấu còn thấp so với lực lượng lao động trong xã hội. Tính đến hết năm 2017 mới chỉ có gần 13,9 triệu người tham gia bongdaso danh sách các trận đấu, chiếm khoảng 29% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bongdaso danh sách các trận đấu, vẫn còn trên 34 triệu người trong độ tuổi lao động (khoảng 70%) chưa tham gia bongdaso danh sách các trận đấu.
Số người tham gia bongdaso danh sách các trận đấu tự nguyện mới chỉ đạt gần 0,3 triệu người (chỉ chiếm khoảng 0,6% lực lượng lao động trong độ tuổi). Theo dự báo của ILO, nếu không có đột phá trong cải cách, hỗ trợ tích cực từ ngân sách nhà nước thì đến năm 2030 sẽ có trên 38,7 triệu người trong độ tuổi lao động (chiếm khoảng 62%) không tham gia bongdaso danh sách các trận đấu.
- Chế độ hưu trí của bongdaso danh sách các trận đấu còn nhiều điểm chưa phù hợp. Các nguyên tắc công bằng, đóng - hưởng, chia sẻ và bảo đảm bền vững tài chính chưa được thực hiện hài hòa, chưa chú ý thỏa đáng nguyên tắc chia sẻ, cách tính lương hưu giữa người lao động trong khu vực nhà nước và người lao động trong khu vực tư nhân chưa thật sự công bằng, hợp lý.
Quy định điều kiện hưởng lương hưu chặt chẽ trong khi điều kiện hưởng bongdaso danh sách các trận đấu một lần khá dễ dàng; số người hưởng chế độ hưu trí tăng nhanh, nhưng số người mới tham gia bongdaso danh sách các trận đấu lại tăng chậm, cùng với tuổi thọ của người dân tăng lên tạo áp lực cho khả năng cân đối của quỹ bongdaso danh sách các trận đấu.
- Tình trạng trốn đóng, nợ đọng bongdaso danh sách các trận đấu còn khá phổ biến. Năm 2017, cả nước đang có hơn 600.000 doanh nghiệp đăng ký hoạt động nhưng chỉ có gần 230.000 doanh nghiệp (chiếm khoảng 38% số doanh nghiệp đăng ký hoạt động) đóng bongdaso danh sách các trận đấu. Số nợ bongdaso danh sách các trận đấu có tính lãi đến ngày 31/12/2017 gần 6.000 tỷ đồng.
- Cơ chế quản lý, tổ chức bộ máy nhân sự thực hiện bongdaso danh sách các trận đấu chưa thực sự hợp lý, tinh gọn; việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý điều hành hoạt động bongdaso danh sách các trận đấu còn chậm. Công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về bongdaso danh sách các trận đấu chưa tạo được niềm tin vững chắc để thu hút người lao động chủ động, tích cực tham gia hệ thống bongdaso danh sách các trận đấu.
Một số giải pháp cơ bản nhằm phủ rộng bongdaso danh sách các trận đấu tới mọi người dân
Để bongdaso danh sách các trận đấu thực sự trở thành trụ cột của hệ thống an sinh xã hội với độ bao phủ rộng nhất, hướng tới mục tiêu tất cả người dân đều tham gia và được thụ hưởng chế độ bongdaso danh sách các trận đấu, góp phần quan trọng thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội, đời sống nhân dân và phát triển bền vững đất nước, việc xây dựng và thực hiện chính sách, pháp luật về bongdaso danh sách các trận đấu cần lưu ý một số vấn đề sau:
Thứ nhất, xây dựng, phát triển hệ thống chính sách bongdaso danh sách các trận đấu linh hoạt, đa dạng, đa tầng, hiện đại phù hợp với xu hướng hội nhập quốc tế, hướng tới bao phủ toàn dân theo lộ trình phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội.
Tạo điều kiện tối đa, đơn giản thủ tục để thu hút người dân có thể tham gia loại hình bongdaso danh sách các trận đấu tự nguyện, có chính sách hỗ trợ người nghèo, người có thu nhập thấp tham gia bongdaso danh sách các trận đấu tự nguyện.
Đồng thời, mở rộng tối đa các diện tham gia bongdaso danh sách các trận đấu bắt buộc đối với tất cả những người có phát sinh quan hệ lao động, có thực hiện hoặc hợp tác thực hiện hoạt động kinh doanh, dịch vụ... có phát sinh thu nhập mà Nhà nước có thể quản lý được thông qua các cơ quan thuế, cơ quan đăng ký kinh doanh.
Hướng tới bao phủ toàn dân tham gia bongdaso danh sách các trận đấu, trong đó tạo lập được một tầng bongdaso danh sách các trận đấu cơ bản bao phủ hết các đối tượng là người già, người không còn khả năng lao động, không nơi nương tựa trên cơ sở chia sẻ của các tầng bongdaso danh sách các trận đấu khác và hỗ trợ của Nhà nước.
Cùng với việc hướng tới tạo lập tầng bongdaso danh sách các trận đấu cơ bản, bao phủ rộng rãi dần bỏ hẳn chế độ hưởng bongdaso danh sách các trận đấu một lần (trừ một số trường hợp đặc biệt như người nước ngoài làm việc tại Việt Nam...), lấy bongdaso danh sách các trận đấu cơ bản làm gốc và tính thêm mức thụ hưởng căn cứ vào thời gian và mức đóng bongdaso danh sách các trận đấu.
Thứ hai, bảo đảm và kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng - hưởng; công bằng, bình đẳng; chia sẻ và bền vững trong bongdaso danh sách các trận đấu.
Thực hiện nguyên tắc đóng - hưởng trong bongdaso danh sách các trận đấu, bảo đảm người có mức đóng cao hơn, thời gian đóng nhiều hơn sẽ được thụ hưởng cao hơn người có mức đóng thấp và thời gian đóng ngắn, bảo đảm tính công bằng, bình đẳng, không phân biệt thành phần, đối tượng. Tuy nhiên, với tính tương trợ xã hội, cần có sự hỗ trợ, chia sẻ mang tính cộng đồng xã hội trong bongdaso danh sách các trận đấu.
Việc chia sẻ cần thể hiện giữa những người đóng bongdaso danh sách các trận đấu cùng thế hệ với nhau, chia sẻ giữa người đang hưởng chế độ bongdaso danh sách các trận đấu còn phát sinh thu nhập với người không còn phát sinh thu nhập và giữa những thế hệ đóng bongdaso danh sách các trận đấu với nhau. Giảm thiểu sự phân hóa cao từ thu nhập bongdaso danh sách các trận đấu của những người nghỉ hưu cùng thế hệ, đồng thời cũng bảo đảm tính bền vững của quỹ bongdaso danh sách các trận đấu cho tương lai.
Thứ ba, sửa đổi hệ thống luật bongdaso danh sách các trận đấu theo hướng mở rộng đối tượng tham gia, thiết kế bongdaso danh sách các trận đấu đa tầng. Gắn việc đóng bongdaso danh sách các trận đấu bắt buộc với các quyền lợi và nghĩa vụ khác của doanh nghiệp và người sử dụng lao động, như hưởng các cơ chế, chính sách ưu đãi về vay vốn, thuế,...
Phối hợp quản lý giữa các cơ quan nhà nước với bongdaso danh sách các trận đấu trong việc giám sát thực hiện nghĩa vụ đóng bongdaso danh sách các trận đấu của doanh nghiệp, người sử dụng lao động. Xử lý nghiêm, dứt điểm, kịp thời tình trạng nợ, trốn đóng bongdaso danh sách các trận đấu.
Thứ tư, xây dựng bộ máy tổ chức thực hiện bongdaso danh sách các trận đấu tinh gọn, hiệu quả phù hợp với xu thế phát triển và hội nhập quốc tế.
Tạo lập hệ thống tổ chức thực hiện chính sách bongdaso danh sách các trận đấu chuyên nghiệp, hiện đại; đơn giản hóa các thủ tục hành chính để người dân, doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận, tham gia đóng góp và thụ hưởng các chế độ bongdaso danh sách các trận đấu. Xử lý nghiêm mọi biểu hiện, hành vi gây phiền hà, khó khăn cho người dân, doanh nghiệp trong quá trình tham gia, thụ hưởng bongdaso danh sách các trận đấu.
Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, xử lý, tác nghiệp về bongdaso danh sách các trận đấu; tạo lập cơ sở dữ liệu chung, thống nhất về bongdaso danh sách các trận đấu, hướng tới thống nhất bộ mã số bongdaso danh sách các trận đấu cá nhân với mã số căn cước của từng công dân (đề xuất xây dựng mã số căn cước công dân thống nhất, làm mã số cơ bản hình thành ngay từ khi công dân sinh ra, gắn với mã số thuế, mã số bongdaso danh sách các trận đấu, mã số tài khoản ngân hàng...).
Thứ năm, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong hoạch định chính sách và chỉ đạo thực hiện chính sách bongdaso danh sách các trận đấu. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân trong giám sát, phản biện xã hội về chính sách bongdaso danh sách các trận đấu. Thực hiện tốt công tác tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức của người dân đối với công tác bongdaso danh sách các trận đấu.